چند مسأله

1 ـ مسافر مى تواند، در مسجدالحرام و مسجدالنبى (صلى الله عليه وآله) ، نمازهاى چهار ركعتى را شكسته يا تمام بخواند، و اين حكم اختصاص به مسجد اصلى ندارد و در جاهاى توسعه يافته مسجد هم جارى است. بلكه در دو شهر مكه و مدينه هم مى تواند نماز را تمام بخواند.

2 ـ برداشتن قرآنهائى كه در مسجدالحرام و مسجدالنبى (صلى الله عليه وآله) و ساير مساجد است، بدون اجازه متصدى ذيربط جايز نيست.

3 ـ آوردن سنگ از صفا و مروه جايز نيست.

4 ـ اگر در مدت اعمال عمره، براى بانوان، عادت ماهانه پيش آيد، وظيفه آنان تغيير مى كند، كه بايد جهت آشنايى به وظايف خود به كتاب مناسك مراجعه كرده و يا از روحانى كاروان بپرسند.

پرهيز از اختلاف

1 ـ خارج شدن از مسجدالحرام يا مسجد مدينه هنگام شروع نماز جماعت جايز نيست و بر شيعيان واجب است كه با آنان نماز جماعت بخوانند.

2 ـ شركت در نماز جماعت اهل سنت اختصاص به مسجدالحرام و مسجدالنبى(صلى الله عليه وآله) ندارد و در ديگر مساجد هم از نماز واجب كفايت مى كند.

3 ـ سجده كردن بر سنگهايى كه هم اكنون مسجدالحرام و مسجدالنبى(صلى الله عليه وآله) با آنها فرش شده است، اشكال ندارد.

4 ـ در مسجدالنبى(صلى الله عليه وآله) سجده كردن روى فرشهاى مسجد مانع ندارد و مهر گذاشتن جايز نيست و لازم نيست كه در جايى كه سنگ است نماز بخوانند و لازم نيست حصير و مانند آن با خود ببرند، ولى اگر مراعات كنند كه موجب توهين نشود و حصير براى جا نماز با خود داشته باشند و روى آن نماز بخوانند به طورى كه متعارف ساير مسلمين است اشكال ندارد، ليكن تأكيد مى شود كه از عملى كه موجب هتك و انگشت نما شدن باشد، اجتناب نمايند.

ساير مستحبات مكّه معظمه

برخى ديگر از كارهايى كه در مكّه معظمه مستحب است از اين قرار است:

1 ـ زياد ذكر خدا كردن و خواندن قرآن.

2 ـ خواندن يك ختم قرآن.

3 ـ خوردن از آب زمزم و بعد از خوردن اين دعا را بخواند:

«أَللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً و رِزْقاً واسِعاً وَشِفاءً مِنْ كُلِّ داء وَ سُقْم».

و نيز بگويد:

«بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ وَالشُّكْرَ لِلّهِ».

4 ـ نگاه كردن به كعبه.

5 ـ در هر شبانه روز ده مرتبه طواف كردن; در اول شب سه طواف، و در آخر شب سه طواف، و پس از صبح دو طواف، و بعد ازظهر دو طواف.

6 ـ هنگام توقف در مكّه به تعداد أيام سال يعنى سيصد و شصت مرتبه طواف كند و اگر اين مقدار نشد پنجاه و دو مرتبه و اگر آن هم ممكن نشد هر مقدارى كه بتواند.

از آداب «مسجدالحرام» و «مسجدالنبى(صلى الله عليه وآله)» نماز خواندن در آنجاست كه ثواب بسيار دارد، و در برخى روايات، آمده است كه ثواب يك ركعت نماز در مسجدالحرام معادل صد هزار ركعت و در مسجدالنبى معادل ده هزار ركعت نماز در جاى ديگر است.(1) و چه بجا و مناسب است كه زائران محترم از اين فرصت به خوبى استفاده كنند و چنانچه نماز واجبى از ايشان قضا شده است، آنها را در اين مكانهاى شريف بجاى آورند، تا هم وظايف شرعى خود را انجام داده باشند و هم از پاداش بسيار زياد آن بهره مند گردند.

---

مستحبّات نماز طواف

در نماز طواف مستحب است بعد از حمد در ركعت أول سوره توحيد و در ركعت دوم سوره جحد { قل يا اَيُّها الكافرون } را بخواند،(1) و پس از نماز، حمد و ثناى إلهي را به جا آورده و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد و از خداوند عالم طلب قبول نمايد و بگويد:

‏ "اللهُمّ تَقَبّلْ مِنّي وَلا تَجْعَلْهُ آخِرُ الْعَهْدِ مِنّي. ألْحَمْدُ للّهِ بِمَحامِدِهِ كُلّها عَلى‏ نَعْمائِهِ كُلّها حَتى‏ يَنْتَهِي الْحَمْدُ إلى‏ ما يُحِبّ وَيَرْضى‏، ‏اللهُمّ صَلّ عَلى‏ مُحَمّدٍ وَآلِ مُحَمّدٍ وَتَقَبّلْ مِنّي وَطَهّرْ قَلْبِي وَزَكّ عَمَلي".‏

---

(1) - چون نماز طواف بايد به طور صحيح خوانده شود، بنابراين توصيه مى شود افرادى كه قرائت صحيح اين سوره را نمى دانند در ركعت دوّم نيز، همان سوره توحيد (قل هوالله احد) را بخوانند.

مستحبّات طواف

در حال طواف مستحب است بگويد:

"اللهُمّ إنّي أسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الّذِي يُمْشى‏ بِهِ عَلى‏ ‏‎'‎طُلَلِ الْماءِ كَما يُمْشى‏ بِهِ عَلى‏ جُدَدِ الأَرْضِ وَأسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الّذِيْ يَهْتَزّ لَهُ عَرْشُكَ ‏وَأسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الّذِي تَهْتَزّ لَهُ اَقْدامُ مَلائِكَتِكَ وَأسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الّذِي دَعاكَ بِهِ مُوسى‏ مِنْ جانِبِ الطُورِ فاسْتَجَبْتَ لَهُ وَألْقَيْتَ عَلَيْهِ ‏مَحَبّةً مِنْكَ وَأسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الّذي غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمّدٍ9 ما تَقَدّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَما تَأخّرَ وأتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ أنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَكَذا".‏

و نيز مستحب است در حال طواف بگويد:

‏ "اللهُمّ إنّي إلَيْكَ فَقِيْرٌ وَإنّي خائِفٌ مُسْتَجِيْرٌ فَلا تُغَيّرْ جِسْمِي وَلا تُبَدّلْ إسْمِي".‏

و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد بخصوص وقتى كه به در خانه كعبه مى رسد، و بخواند اين دعا را:

‏ "سائِلُكَ فَقِيْرُكَ مِسْكِيْنُكَ بِبابِكَ، فَتَصَدّقْ عَلَيْهِ بِالْجَنّةِ، اللهُمّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ وَالْحَرَمُ حَرَمُكَ وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ وَهذا مَقامُ الْعائِذِ بِكَ ‏الْمُسْتَجِيرِ بِكَ مِنَ النّارِ فَأعْتِقْنِي وَوَالِدَيّ وَأهْلِي وَوُلْدِي وَإخْوانِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ النّارِ يا جَوادُ يا كَريمُ".‏

و وقتى كه به حجر اسماعيل رسيد رو به ناودان سر را بلند كند و بگويد:

‏ "اللهُمّ أدْخِلْنِي الْجَنّةَ وَأجِرْنِي مِنَ النّارِ بِرَحْمَتِكَ وَعافِنِي مِنَ السّقْمِ وَأوْسِعْ عَلَيّ مِنَ الرّزْقِ الْحَلالِ وَادْرَأْ عَنّي شَرّ فَسَقَةِ الجِنّ ‏وَالْإنْسِ وَشَرّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ".‏

و چون از حجر بگذرد و به پشت كعبه برسد بگويد:

‏ "يا ذَا الْمَنّ وَالطّوْلِ ياذَا الْجُودِ وَالْكَرَمِ إنّ عَمَلِي ضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي وَتَقَبّلْهُ مِنّي إنّكَ أنْتَ السّمِيْعُ الْعَلِيْمُ".‏

و چون به ركن يمانى برسد دست بردارد و بگويد:

‏"يا أللّهُ يا وَلِيّ الْعافِيَةِ وَخَالِقَ الْعافِيَةِ وَرَازِقَ الْعافِيَةِ وَالْمُنْعِمُ بِالْعافِيَةِ وَالْمَنّانُ بِالعافِيَةِ والمُتَفَضّلُ بِالْعافِيَةِ عَلَيّ وَعَلى‏ جَمِيعِ خَلْقِكَ ‏يا رَحْمنَ الدّنْيا وَالآخِرَةِ وَرَحيْمَهُما صَلّ عَلى‏ مُحَمّدٍ وَآلِ مُحَمّدٍ وَارْزُقْنَا الْعافِيَةَ وَتَمامَ الْعافِيَةِ وَشُكْرَ الْعافِيَةِ في الدّنْيا وَالآخِرَةِ ‏ياأرْحَمَ الرّاحِمِيْنَ".‏

پس سر به جانب كعبه بالا كند و بگويد:

‏ "اَلْحَمْدُ للّهِ الّذي شَرّفَكِ وَعَظّمَكِ وَالْحَمْدُ للّهِ الّذي بَعثَ مُحَمّداً نَبِيّاً وَجَعَلَ عَليّاً اِماماً اللهُمّ اهْدِ لَهُ خِيارَ خَلْقِكَ وَجَنّبْهُ شِرارَ ‏خَلْقِكَ".‏

و چون ميان ركن يماني و حجرالأسود برسد بگويد:

‏ "رَبّنا آتِنا في الدّنيا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النّارِ".‏

آداب وارد شدن به مسجدالحرام

1 ـ براى رفتن به مسجدالحرام مستحب است غسل كند.

2 ـ مستحب است با پاى برهنه و با حالت سكينه و وقار وارد مسجد شود.

3 ـ هنگام ورود از در «بَنى شَيْبَه» (1) وارد شود، و گفته اند كه آن در، مقابل «باب السلام» كنونى بوده است.

4 ـ مستحب است بر درب مسجدالحرام ايستاده بگويد:

«اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكَاتُهُ، بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ وَ ماشاءَاللهُ، السَّلامُ عَلى أنْبِياءِاللهِ وَ رُسُلِهِ،

اَلسَّلامُ عَلى رَسُولِ اللهِ اَلسَّلامُ عَلى إبْراهِيمَ خَلِيلِ اللهِ، وَالْحَمْدُللهِ رَبِ الْعالَمِينْ».

پس سه مرتبه بگويد:

«أللَّهُمَّ فُكَّ رَقَبَتي مِنَ النَّارِ».

سپس بگويد:

«وَأَوْسِعْ عَلَىَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ الطَيِّبِ وَادْرَأْ عَنَّي شَرَّ شَياطِيْنِ الْجِنِّ وَالاِْنْسِ وَ شَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ».

پس داخل مسجدالحرام شود و رو به كعبه دستها را بلند كرده و بگويد:

‏ "اللهُمّ إنّي أسْأَلُكَ في مَقامي هذا وَفي أوّلِ مَناسِكي أنْ تَقْبَلَ تَوْبَتِي وَأنْ تَتَجاوَزَ عَنْ خَطِيئَتي وَأنْ تَضَعَ عَنّي وِزْري، الْحَمْدُ للّهِ ‏الّذي بَلّغَنِي بَيْتَهُ الْحَرامَ اللهُمّ إنّي أشْهَدُ أنّ هذا بَيْتُكَ الْحَرامُ الّذي جَعَلْتَهُ مَثابَةً لِلنّاسِ وَأمْناً مُبارَكاً وَهُدىً لِلْعالَمينَ اللهُمّ إنّي عَبْدُكَ ‏وَالْبَلَدَ بَلَدُكَ وَالْبَيْتَ بَيْتُكَ جِئْتُ أطْلُبُ رَحْمَتَكَ وَأؤُمّ طاعَتَكَ مُطِيْعاً لِأمْرِكَ راضياً بِقَدَرِكَ أسْأَلُكَ مَسْألَةَ الْفَقِيْرِ إلَيْكَ الْخائِفِ لِعُقُوبَتِكَ ‏اللهُمّ افْتَحْ لِي أبْوابَ رَحْمَتِكَ واسْتَعْمِلْنِي بِطاعَتِكَ وَمَرْضاتِكَ".‏

سپس رو به سوى كعبه كرده و بگويد:

‏ "ألْحَمْدُ للّهِ الّذي عَظّمَكِ وَشَرّفَكِ وَكَرّمَكِ وَجَعَلَكِ مَثابَةً لِلنّاسِ وَاَمْناً مُبارَكاً وَهُدىً لِلْعالَمِيْنَ".‏

---

(1) - در روايت است كه پس از شكستن بت هاى موجود در كعبه و اطراف آن، بت بزرگ «هُبَل» را در آن مكان دفن كرده اند، و مستحب است از آن در وارد شود تا آن بت را كه مظهر بت پرستى و شرك مى باشد زير پاى خود بگذارد، گرچه بر اثر توسعه مسجد، آن در هم اكنون وجود ندارد، ولى گفته اند كه مقابل «باب السلام» كنونى بوده است.

مكروهات احـرام

1 ـ احرام در جامه سياه، و بهتر است در جامه سفيد محرم شود.

2 ـ محرم شدن در جامه چركين.

3 ـ حمام رفتن و بهتر است كه محرم بدن خود را با كيسه و مانند آن نسايد.

4 ـ گفتن «لبيك» در جواب كسى كه او را صدا مى كند.

مستحبات احرام

قبل از احرام

1 ـ از اول ماه ذى القعده و اگر از اين تاريخ نتوانست، از اول ذى الحجه، موى سر و رويش را كوتاه نكند.

2 ـ پيش از احرام، بدن خود را پاكيزه كند و ناخن و شارب خود را بگيرد.

3 ـ پيش از احرام، در ميقات غسل احرام كند.

هنگام احـرام

1 ـ در صورت امكان، پس از نماز ظهر مُحرم شود واگر امكان ندارد، پس از نماز واجب ديگر، و اگر آن هم ممكن نيست، پس از شش(1) يا دو ركعت نماز مستحبّى، و در ركعت اوّل پس از حمد، سوره توحيد، و در ركعت دوّم سوره جحد {قُل يا أيُّها الكافِروُن} را بخواند، و شش ركعت افضل است.

2 ـ پس از نماز، حمد و ثناى الهى را بجا آورد و بر پيغمبر و آل او صلوات بفرستد.

3 ـ هنگام پوشيدن دو جامه احرام بگويد:

‏"اَلْحَمْدُ للّهِ الّذِي رَزَقَنِي مَا اُواري بِهِ عَوْرَتي وَ اُؤَدّي فِيْهِ فَرْضِي وَ أعْبُدُ فِيْهِ رَبّي وَ أنْتَهِي فِيْهِ إلى‏ ما أمَرَنِي، اَلْحَمْدُ للّهِ الّذِي ‏قَصَدْتُهُ فَبَلّغَنِي وَ أردتُهُ فَأعانَنِي وَ قَبِلَنِي وَ لَمْ يَقْطَعْ بِي وَ وَجْهَهُ أرَدْتُ فَسَلّمَنِي فَهُوَ حِصْنِي وَ كَهْفِي وَ حِرْزِي وَ ظَهْرِي وَ ‏مَلاذِي وَ رَجائي وَ مَنْجايَ وَ ذُخْرِي وَ عُدّتِي في شِدّتِي وَ رَخائِي".‏

مستحبّات تَلْـبيَه (لبّيك گفتن)

1 ـ پس از گفتن مقدار واجب تلبيه، مستحب است بگويد:

« لَبَّيْكَ ذَا الْمَعارِج لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ داعياً إِلى دارِ السَّلامِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ غَفّارَ الذُّنُوبِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ أَهْلَ الْتَّلْبِيَةِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ ذَا الجَلالِ وَ الاِْكْرامِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ تُبْدِئُ وَ الْمَعادُ إِلَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ تَسْتَغنِيْ و يُفْتَقَرُ إِلَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ مَرْهُوباً وَ مَرْغُوباً إِلَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ إِلهَ الْحَقِّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ ذَا النَّعْماءِ وَ الْفَضْلِ الْحَسَنِ الْجَمِيلِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ كَشَّافَ الْكُرَبِ الْعِظامِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ عَبْدُكَ وَابْنُ عَبْدَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ يا كَرِيمُ لَبَّيْكَ ».

2 ـ تلبيه ها را در حال احرام تكرار كند به خصوص در اين موارد:

* وقت برخاستن از خواب.

* بعد از هرنماز واجب و مستحب.

* وقت رسيدن به شخص سواره.

* هنگام بالا رفتن از تلّ يا سرازير شدن از آن.

* وقت سوار شدن يا پياده شدن.

* آخــر شـب.

* هنگام سحـر.

«قطع تلبيه»

كسى كه براى عمره تمتّع محرم شده است، وقتى كه خانه هاى مكّه پيدا شد بنابر احتياط واجب، تلبيه را قطع كرده و نبايد لبيك بگويد.

---

(1) - اين نمازها، دور ركعتى خوانده مى شود، با نيت نمازِ قبل ازاحرام.