عمره تمتّع (1)

1 ـ كسانى كه از بيرون مكّه (فاصله 16 فرسخ) براى انجام حج مى روند، بايد قبل از اعمال حج «عُمره تَمتُّع» بجا آورند.

2 ـ اعمال عمره تمتع عبارت است از:

* احرام

* طواف

* نماز طواف

* سعى

* تقصير(2)

3 ـ زمان انجام عمره تمتّع:

عمره تمتع بايد در فاصله زمانى اوّل شوّال تا ظهر روز نهم ذى حجه انجام شود و اگر اين زمان بگذرد، وقت عمره تمتع تمام شده و وظيفه حاجى هم عوض مى شود.

4 ـ مكان اعمال عمره تمتّع:

* احرام: در يكى از ميقاتها.(3) مثلاً جُحفه يا مسجد شجره.

* طواف: در مسجد الحرام به دور كعبه.

* نماز طواف: در مسجد الحرام، پشت مقام ابراهيم(4)

* سعى: در فاصله بين صفا و مروه،(5) كه امروزه به صورت راهروى سرپوشيده ساخته شده است.

* تقصير: مكان معيّنى ندارد.

---

(1) - تمتّع: در لغت به معناى لذت بردن، بهره مند شدن مى باشد و در اينجا نام نوعى از عمره و حج است، و بدان جهت اين نوع از عمره وحج را «تمتّع» ناميده اند كه در مدتى كه انسان از احرام عمره خارج مى شود تا زمانى كه بار ديگر براى حج محرم مى شود، لذتهايى كه زن از شوهر خود و مرد از همسر خود مى برد جايز مى باشد.
(2) - تقصير: كوتاه كردن و در اصطلاح فقه به معنى كوتاه كردن بخشى از مو يا ناخن است كه يكى از اعمال عمره و حج مى باشد.
(3) - ميقات: مكانى است كه براى احرام معيّن شده است و عبارت است از: مسجد شجره، جُحفه، وادى عقيق (ذات عرق)، قرن المنازل و يلملم .
(4) - مقام ابراهيم: سنگى است كه حضرت ابراهيم «ع» در هنگام ساختن كعبه زير پاى خود مى گذاشته و اثر پاى آن حضرت بر سنگ مانده است و اكنون در مسجد الحرام نزديك كعبه در محفظه اى بلورين نگهدارى مى شود.
(5) - صفا و مروه نام دو كوه كوچك در كنار مسجد الحرام است كه امروزه بخش عمده اى از اين دو كوه برداشته شده و بين آنها راهرو سرپوشيده اى ساخته اند.

 

كودكان و اعمال عُمره و حج

كودكان دو دسته اند:

الف - «مُميِّز»

مُميِّز كودكى است كه خوب و بد را تشخيص مى دهد و خودش مى تواند اعمال را به طور صحيح انجام دهد.

كودك مُميِّز ، خودش مُحرم مى شود و اعمال را بجا مى آورد، و در مواردى كه خودش نتواند انجام دهد، سرپرست وى (مثلاً پدر) او را در انجام اعمال يارى مى دهد.

کودک محرم مُميِّز

ب - «غير مُميِّز»

غير مُميِّز کودکي است كه به آن حدّ نرسيده است. يعني خوب و بد را تشخيص نمي دهد و خودش نمي تواند اعمال را به طور صحيح بجا آورد .

کيفيت اعمال کودک غير مُميِّز

• احرام: سرپرست وى لباس احرام بر او مى پوشاند و از طرف او نيّت احرام مى كند.
• تلبيه :‌ اگر مى تواند لبيّك ها را بطور صحيح پاسخ دهد، برايش مى گويد تا او هم بگويد، و اگر نه خودش از طرف او «لبيك ها» را مى گويد.
• طواف: بايد او را طواف دهد، اگر كودك بتواند، بايد خودش راه برود، وگرنه او را حمل كرده و طواف مى دهند.
• نماز طواف: سرپرست وى او را به انجام نماز وادار كند و اگر خودش نمى تواند بخواند نماز را از طرف او بجا مى آورد.
• سعى: مانند طواف او را به سعى مى برند.
• تقصير: قدرى از مو يا ناخن او را كوتاه مى كنند.
• او را براى وقوف، به عرفات و مشعر مى برند، و سرپرست كودك از طرف او نيّت وقوف مى كند.
• در روز عيد قربان، اگر خودش نمى تواند رمى جمره كند، سرپرستوى رمى جمره عقبهوقربانى رااز طرف اوانجام مى دهد.
• سپس سر او را مى تراشد و اگر سال اوّل او نباشد مى تواند سر او را بتراشد يا تقصير كند.
• در شبهاى 11 و 12 ذى حجه، كودك نيز بايد در منى باشد و سرپرست وى از طرف او نيت بيتوته كند.
• در روزهاى 11 و 12 ذى حجه، سرپرست وى، او را به انجام رمى وادار كند و اگر خودش نمى تواند رمى كند به نيّت او رمى جمرات را برايش انجام دهد.
• پس از برگشت به مكه، ساير اعمال را مانند اعمال عمره بجا آورند.

چند مسأله:

1 ـ محرم كردن طفل و بردن او براى اعمال عمره و حج، مستحب است و واجب نمى باشد. بنابراين، افرادى كه كودكان خود را براى زيارت همراه مى برند، اگر بخواهند آنها را مُحرم كنند، بايد كمال دقت را داشته باشند تا تمامى اعمالشان به طور صحيح انجام شود و با ناقص بودن اعمال، مشكلى براى آنها پيش نيايد.

2 ـ كودكى كه براى عمره يا حج محرم شده است، بايد طواف و نماز آن را با طهارت انجام دهد. بنابراين اگر كودك
مميّز است و مى تواند بطور صحيح وضو بگيرد، خودش وضو بگيرد وگرنه بايد وضو را به او ياد دهند تا وضو بگيرد و اگر نمى تواند خودش وضو بگيرد بايد او را وضو دهند يا او را در وضو كمك كنند.

3 ـ كودكى كه براى حج يا عمره مفرده محرم شده است، بايد طواف نساء و نماز آن را نيز بجا آورد، و چنانچه انجام ندهد، نمى تواند ازدواج كند.

4 ـ پسربچه يا مردى كه خَتنه نشده است، طوافش صحيح نيست، بنابراين بر اولياء كودكان است كه پسر بچه ختنه نشده را محرم نكنند. هر چند غير مميّز باشد.

5 ـ سرپرست طفل، بايد در مدّت احرام، او را از كارهائى كه بر مُحرم حرام است، باز دارد ولى زير سايه رفتن كه بر مردان مُحرم حرام است بر پسر بچه ها جايز است.

6 ـ در حال طواف و سعى شرايط اين اعمال بايد مراعات شود، مثلا در حال طواف بايد بدن و لباس كودك پاك باشد و شانه چپ او به طرف كعبه باشد و در حال طواف و سعى بيدار باشد. لذا توصيه مى شود كسانى كه نمى توانند نظارت كامل بر اعمال كودك داشته باشند، آن عزيزان را محرم نكنند.

 

چند مسأله

1 ـ مسافر مى تواند، در مسجدالحرام و مسجدالنبى (صلى الله عليه وآله) ، نمازهاى چهار ركعتى را شكسته يا تمام بخواند، و اين حكم اختصاص به مسجد اصلى ندارد و در جاهاى توسعه يافته مسجد هم جارى است. بلكه در دو شهر مكه و مدينه هم مى تواند نماز را تمام بخواند.

2 ـ برداشتن قرآنهائى كه در مسجدالحرام و مسجدالنبى (صلى الله عليه وآله) و ساير مساجد است، بدون اجازه متصدى ذيربط جايز نيست.

3 ـ آوردن سنگ از صفا و مروه جايز نيست.

4 ـ اگر در مدت اعمال عمره، براى بانوان، عادت ماهانه پيش آيد، وظيفه آنان تغيير مى كند، كه بايد جهت آشنايى به وظايف خود به كتاب مناسك مراجعه كرده و يا از روحانى كاروان بپرسند.

پرهيز از اختلاف

1 ـ خارج شدن از مسجدالحرام يا مسجد مدينه هنگام شروع نماز جماعت جايز نيست و بر شيعيان واجب است كه با آنان نماز جماعت بخوانند.

2 ـ شركت در نماز جماعت اهل سنت اختصاص به مسجدالحرام و مسجدالنبى(صلى الله عليه وآله) ندارد و در ديگر مساجد هم از نماز واجب كفايت مى كند.

3 ـ سجده كردن بر سنگهايى كه هم اكنون مسجدالحرام و مسجدالنبى(صلى الله عليه وآله) با آنها فرش شده است، اشكال ندارد.

4 ـ در مسجدالنبى(صلى الله عليه وآله) سجده كردن روى فرشهاى مسجد مانع ندارد و مهر گذاشتن جايز نيست و لازم نيست كه در جايى كه سنگ است نماز بخوانند و لازم نيست حصير و مانند آن با خود ببرند، ولى اگر مراعات كنند كه موجب توهين نشود و حصير براى جا نماز با خود داشته باشند و روى آن نماز بخوانند به طورى كه متعارف ساير مسلمين است اشكال ندارد، ليكن تأكيد مى شود كه از عملى كه موجب هتك و انگشت نما شدن باشد، اجتناب نمايند.

ساير مستحبات مكّه معظمه

برخى ديگر از كارهايى كه در مكّه معظمه مستحب است از اين قرار است:

1 ـ زياد ذكر خدا كردن و خواندن قرآن.

2 ـ خواندن يك ختم قرآن.

3 ـ خوردن از آب زمزم و بعد از خوردن اين دعا را بخواند:

«أَللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً و رِزْقاً واسِعاً وَشِفاءً مِنْ كُلِّ داء وَ سُقْم».

و نيز بگويد:

«بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ وَالشُّكْرَ لِلّهِ».

4 ـ نگاه كردن به كعبه.

5 ـ در هر شبانه روز ده مرتبه طواف كردن; در اول شب سه طواف، و در آخر شب سه طواف، و پس از صبح دو طواف، و بعد ازظهر دو طواف.

6 ـ هنگام توقف در مكّه به تعداد أيام سال يعنى سيصد و شصت مرتبه طواف كند و اگر اين مقدار نشد پنجاه و دو مرتبه و اگر آن هم ممكن نشد هر مقدارى كه بتواند.

از آداب «مسجدالحرام» و «مسجدالنبى(صلى الله عليه وآله)» نماز خواندن در آنجاست كه ثواب بسيار دارد، و در برخى روايات، آمده است كه ثواب يك ركعت نماز در مسجدالحرام معادل صد هزار ركعت و در مسجدالنبى معادل ده هزار ركعت نماز در جاى ديگر است.(1) و چه بجا و مناسب است كه زائران محترم از اين فرصت به خوبى استفاده كنند و چنانچه نماز واجبى از ايشان قضا شده است، آنها را در اين مكانهاى شريف بجاى آورند، تا هم وظايف شرعى خود را انجام داده باشند و هم از پاداش بسيار زياد آن بهره مند گردند.

---

مستحبّات نماز طواف

در نماز طواف مستحب است بعد از حمد در ركعت أول سوره توحيد و در ركعت دوم سوره جحد { قل يا اَيُّها الكافرون } را بخواند،(1) و پس از نماز، حمد و ثناى إلهي را به جا آورده و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد و از خداوند عالم طلب قبول نمايد و بگويد:

‏ "اللهُمّ تَقَبّلْ مِنّي وَلا تَجْعَلْهُ آخِرُ الْعَهْدِ مِنّي. ألْحَمْدُ للّهِ بِمَحامِدِهِ كُلّها عَلى‏ نَعْمائِهِ كُلّها حَتى‏ يَنْتَهِي الْحَمْدُ إلى‏ ما يُحِبّ وَيَرْضى‏، ‏اللهُمّ صَلّ عَلى‏ مُحَمّدٍ وَآلِ مُحَمّدٍ وَتَقَبّلْ مِنّي وَطَهّرْ قَلْبِي وَزَكّ عَمَلي".‏

---

(1) - چون نماز طواف بايد به طور صحيح خوانده شود، بنابراين توصيه مى شود افرادى كه قرائت صحيح اين سوره را نمى دانند در ركعت دوّم نيز، همان سوره توحيد (قل هوالله احد) را بخوانند.

مستحبّات طواف

در حال طواف مستحب است بگويد:

"اللهُمّ إنّي أسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الّذِي يُمْشى‏ بِهِ عَلى‏ ‏‎'‎طُلَلِ الْماءِ كَما يُمْشى‏ بِهِ عَلى‏ جُدَدِ الأَرْضِ وَأسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الّذِيْ يَهْتَزّ لَهُ عَرْشُكَ ‏وَأسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الّذِي تَهْتَزّ لَهُ اَقْدامُ مَلائِكَتِكَ وَأسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الّذِي دَعاكَ بِهِ مُوسى‏ مِنْ جانِبِ الطُورِ فاسْتَجَبْتَ لَهُ وَألْقَيْتَ عَلَيْهِ ‏مَحَبّةً مِنْكَ وَأسْأَلُكَ بِاسْمِكَ الّذي غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمّدٍ9 ما تَقَدّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَما تَأخّرَ وأتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ أنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَكَذا".‏

و نيز مستحب است در حال طواف بگويد:

‏ "اللهُمّ إنّي إلَيْكَ فَقِيْرٌ وَإنّي خائِفٌ مُسْتَجِيْرٌ فَلا تُغَيّرْ جِسْمِي وَلا تُبَدّلْ إسْمِي".‏

و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد بخصوص وقتى كه به در خانه كعبه مى رسد، و بخواند اين دعا را:

‏ "سائِلُكَ فَقِيْرُكَ مِسْكِيْنُكَ بِبابِكَ، فَتَصَدّقْ عَلَيْهِ بِالْجَنّةِ، اللهُمّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ وَالْحَرَمُ حَرَمُكَ وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ وَهذا مَقامُ الْعائِذِ بِكَ ‏الْمُسْتَجِيرِ بِكَ مِنَ النّارِ فَأعْتِقْنِي وَوَالِدَيّ وَأهْلِي وَوُلْدِي وَإخْوانِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ النّارِ يا جَوادُ يا كَريمُ".‏

و وقتى كه به حجر اسماعيل رسيد رو به ناودان سر را بلند كند و بگويد:

‏ "اللهُمّ أدْخِلْنِي الْجَنّةَ وَأجِرْنِي مِنَ النّارِ بِرَحْمَتِكَ وَعافِنِي مِنَ السّقْمِ وَأوْسِعْ عَلَيّ مِنَ الرّزْقِ الْحَلالِ وَادْرَأْ عَنّي شَرّ فَسَقَةِ الجِنّ ‏وَالْإنْسِ وَشَرّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ".‏

و چون از حجر بگذرد و به پشت كعبه برسد بگويد:

‏ "يا ذَا الْمَنّ وَالطّوْلِ ياذَا الْجُودِ وَالْكَرَمِ إنّ عَمَلِي ضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي وَتَقَبّلْهُ مِنّي إنّكَ أنْتَ السّمِيْعُ الْعَلِيْمُ".‏

و چون به ركن يمانى برسد دست بردارد و بگويد:

‏"يا أللّهُ يا وَلِيّ الْعافِيَةِ وَخَالِقَ الْعافِيَةِ وَرَازِقَ الْعافِيَةِ وَالْمُنْعِمُ بِالْعافِيَةِ وَالْمَنّانُ بِالعافِيَةِ والمُتَفَضّلُ بِالْعافِيَةِ عَلَيّ وَعَلى‏ جَمِيعِ خَلْقِكَ ‏يا رَحْمنَ الدّنْيا وَالآخِرَةِ وَرَحيْمَهُما صَلّ عَلى‏ مُحَمّدٍ وَآلِ مُحَمّدٍ وَارْزُقْنَا الْعافِيَةَ وَتَمامَ الْعافِيَةِ وَشُكْرَ الْعافِيَةِ في الدّنْيا وَالآخِرَةِ ‏ياأرْحَمَ الرّاحِمِيْنَ".‏

پس سر به جانب كعبه بالا كند و بگويد:

‏ "اَلْحَمْدُ للّهِ الّذي شَرّفَكِ وَعَظّمَكِ وَالْحَمْدُ للّهِ الّذي بَعثَ مُحَمّداً نَبِيّاً وَجَعَلَ عَليّاً اِماماً اللهُمّ اهْدِ لَهُ خِيارَ خَلْقِكَ وَجَنّبْهُ شِرارَ ‏خَلْقِكَ".‏

و چون ميان ركن يماني و حجرالأسود برسد بگويد:

‏ "رَبّنا آتِنا في الدّنيا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النّارِ".‏

آداب وارد شدن به مسجدالحرام

1 ـ براى رفتن به مسجدالحرام مستحب است غسل كند.

2 ـ مستحب است با پاى برهنه و با حالت سكينه و وقار وارد مسجد شود.

3 ـ هنگام ورود از در «بَنى شَيْبَه» (1) وارد شود، و گفته اند كه آن در، مقابل «باب السلام» كنونى بوده است.

4 ـ مستحب است بر درب مسجدالحرام ايستاده بگويد:

«اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكَاتُهُ، بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ وَ ماشاءَاللهُ، السَّلامُ عَلى أنْبِياءِاللهِ وَ رُسُلِهِ،

اَلسَّلامُ عَلى رَسُولِ اللهِ اَلسَّلامُ عَلى إبْراهِيمَ خَلِيلِ اللهِ، وَالْحَمْدُللهِ رَبِ الْعالَمِينْ».

پس سه مرتبه بگويد:

«أللَّهُمَّ فُكَّ رَقَبَتي مِنَ النَّارِ».

سپس بگويد:

«وَأَوْسِعْ عَلَىَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ الطَيِّبِ وَادْرَأْ عَنَّي شَرَّ شَياطِيْنِ الْجِنِّ وَالاِْنْسِ وَ شَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ».

پس داخل مسجدالحرام شود و رو به كعبه دستها را بلند كرده و بگويد:

‏ "اللهُمّ إنّي أسْأَلُكَ في مَقامي هذا وَفي أوّلِ مَناسِكي أنْ تَقْبَلَ تَوْبَتِي وَأنْ تَتَجاوَزَ عَنْ خَطِيئَتي وَأنْ تَضَعَ عَنّي وِزْري، الْحَمْدُ للّهِ ‏الّذي بَلّغَنِي بَيْتَهُ الْحَرامَ اللهُمّ إنّي أشْهَدُ أنّ هذا بَيْتُكَ الْحَرامُ الّذي جَعَلْتَهُ مَثابَةً لِلنّاسِ وَأمْناً مُبارَكاً وَهُدىً لِلْعالَمينَ اللهُمّ إنّي عَبْدُكَ ‏وَالْبَلَدَ بَلَدُكَ وَالْبَيْتَ بَيْتُكَ جِئْتُ أطْلُبُ رَحْمَتَكَ وَأؤُمّ طاعَتَكَ مُطِيْعاً لِأمْرِكَ راضياً بِقَدَرِكَ أسْأَلُكَ مَسْألَةَ الْفَقِيْرِ إلَيْكَ الْخائِفِ لِعُقُوبَتِكَ ‏اللهُمّ افْتَحْ لِي أبْوابَ رَحْمَتِكَ واسْتَعْمِلْنِي بِطاعَتِكَ وَمَرْضاتِكَ".‏

سپس رو به سوى كعبه كرده و بگويد:

‏ "ألْحَمْدُ للّهِ الّذي عَظّمَكِ وَشَرّفَكِ وَكَرّمَكِ وَجَعَلَكِ مَثابَةً لِلنّاسِ وَاَمْناً مُبارَكاً وَهُدىً لِلْعالَمِيْنَ".‏

---

(1) - در روايت است كه پس از شكستن بت هاى موجود در كعبه و اطراف آن، بت بزرگ «هُبَل» را در آن مكان دفن كرده اند، و مستحب است از آن در وارد شود تا آن بت را كه مظهر بت پرستى و شرك مى باشد زير پاى خود بگذارد، گرچه بر اثر توسعه مسجد، آن در هم اكنون وجود ندارد، ولى گفته اند كه مقابل «باب السلام» كنونى بوده است.

مكروهات احـرام

1 ـ احرام در جامه سياه، و بهتر است در جامه سفيد محرم شود.

2 ـ محرم شدن در جامه چركين.

3 ـ حمام رفتن و بهتر است كه محرم بدن خود را با كيسه و مانند آن نسايد.

4 ـ گفتن «لبيك» در جواب كسى كه او را صدا مى كند.

مستحبات احرام

قبل از احرام

1 ـ از اول ماه ذى القعده و اگر از اين تاريخ نتوانست، از اول ذى الحجه، موى سر و رويش را كوتاه نكند.

2 ـ پيش از احرام، بدن خود را پاكيزه كند و ناخن و شارب خود را بگيرد.

3 ـ پيش از احرام، در ميقات غسل احرام كند.

هنگام احـرام

1 ـ در صورت امكان، پس از نماز ظهر مُحرم شود واگر امكان ندارد، پس از نماز واجب ديگر، و اگر آن هم ممكن نيست، پس از شش(1) يا دو ركعت نماز مستحبّى، و در ركعت اوّل پس از حمد، سوره توحيد، و در ركعت دوّم سوره جحد {قُل يا أيُّها الكافِروُن} را بخواند، و شش ركعت افضل است.

2 ـ پس از نماز، حمد و ثناى الهى را بجا آورد و بر پيغمبر و آل او صلوات بفرستد.

3 ـ هنگام پوشيدن دو جامه احرام بگويد:

‏"اَلْحَمْدُ للّهِ الّذِي رَزَقَنِي مَا اُواري بِهِ عَوْرَتي وَ اُؤَدّي فِيْهِ فَرْضِي وَ أعْبُدُ فِيْهِ رَبّي وَ أنْتَهِي فِيْهِ إلى‏ ما أمَرَنِي، اَلْحَمْدُ للّهِ الّذِي ‏قَصَدْتُهُ فَبَلّغَنِي وَ أردتُهُ فَأعانَنِي وَ قَبِلَنِي وَ لَمْ يَقْطَعْ بِي وَ وَجْهَهُ أرَدْتُ فَسَلّمَنِي فَهُوَ حِصْنِي وَ كَهْفِي وَ حِرْزِي وَ ظَهْرِي وَ ‏مَلاذِي وَ رَجائي وَ مَنْجايَ وَ ذُخْرِي وَ عُدّتِي في شِدّتِي وَ رَخائِي".‏

مستحبّات تَلْـبيَه (لبّيك گفتن)

1 ـ پس از گفتن مقدار واجب تلبيه، مستحب است بگويد:

« لَبَّيْكَ ذَا الْمَعارِج لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ داعياً إِلى دارِ السَّلامِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ غَفّارَ الذُّنُوبِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ أَهْلَ الْتَّلْبِيَةِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ ذَا الجَلالِ وَ الاِْكْرامِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ تُبْدِئُ وَ الْمَعادُ إِلَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ تَسْتَغنِيْ و يُفْتَقَرُ إِلَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ مَرْهُوباً وَ مَرْغُوباً إِلَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ إِلهَ الْحَقِّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ ذَا النَّعْماءِ وَ الْفَضْلِ الْحَسَنِ الْجَمِيلِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ كَشَّافَ الْكُرَبِ الْعِظامِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ عَبْدُكَ وَابْنُ عَبْدَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ يا كَرِيمُ لَبَّيْكَ ».

2 ـ تلبيه ها را در حال احرام تكرار كند به خصوص در اين موارد:

* وقت برخاستن از خواب.

* بعد از هرنماز واجب و مستحب.

* وقت رسيدن به شخص سواره.

* هنگام بالا رفتن از تلّ يا سرازير شدن از آن.

* وقت سوار شدن يا پياده شدن.

* آخــر شـب.

* هنگام سحـر.

«قطع تلبيه»

كسى كه براى عمره تمتّع محرم شده است، وقتى كه خانه هاى مكّه پيدا شد بنابر احتياط واجب، تلبيه را قطع كرده و نبايد لبيك بگويد.

---

(1) - اين نمازها، دور ركعتى خوانده مى شود، با نيت نمازِ قبل ازاحرام.

تقصير

پس از سعى بايد «تقصير» كند يعنى، قدرى از ناخن و موى سر يا صورت خود را بچيند، كه با اين عمل، اعمال عمره تمتّع به پايان مى رسد.

بعد از آنكه شخص محرم تقصير كرد، هر چه به واسطه احرام بر او حرام شده بود حلال مى شود و مى تواند لباس احرام را از تن بيرون آورد.

زمان تقصير:

بعد از سعى مى باشد، گرچه لازم نيست فوراً تقصير كند، ولى تا وقتى كه تقصير نكرده است، هيچيك از محرّمات احرام بر او حلال نمى شود.

مكان تقصير:

تقصير مكان معينى ندارد، گرچه اكنون متعارف است كه بعد از سعى در مكان «مَروَه» تقصير مى كنند.

كسى كه خودش تقصير نكرده، نمى تواند موى شخص ديگرى را بچيند.

تقصير		تقصير

سعى بين صفا و مروه

پس از انجام نماز طواف، بايد هفت مرتبه فاصله بين «صفا» و «مَروه» را كه امروزه به صورت سالنى ساخته شده و كنار مسجدالحرام قرار دارد بپيمايد.

1 ـ سعى، بايد از «صفا» آغاز و به «مروه» ختم شود.

2 ـ پيمودن فاصله «صفا» تا «مروه» يك مرتبه و برگشتن از «مروه» به «صفا» مرتبه دوّم به حساب مى آيد; بنابراين هفت شَوْطِ (1) سعى بر «مروه» ختم مى شود.

3 ـ نشستن و استراحت كردن و رفع خستگى بر صفا و مروه و در بين آنها جايز است و اگر در بين سعى باشد، بايد از همانجا كه سعى را قطع كرده است، ادامه دهد.

4 ـ سعى بين صفا و مروه لازم نيست با وضو و طهارت انجام شود، گرچه احتياط مستحب است.

5 ـ سعى در طبقه دوّم، چون بالاتر از دو كوه مى باشد اشكال دارد.

سعي بين صفا و مروه		سعي بين صفا و مروه

---

(1) - شوط: درلغت به معناى نهايت دويدن تاهدف و در اينجا به معنى يك بار دور زدن اطراف كعبه و يك بار پيمودن فاصله صفا تا مروه، يا مروه تا صفا مى باشد.

نماز طواف

پس از انجام طواف، بايد دو ركعت نماز، به نيّت نماز طواف بخواند.

كيفيت نماز طواف:

مانند نماز صبح است، ولى حمد و سوره را مى تواند بلند يا آهسته بخواند.

وقت نماز طواف:

بعد از طواف و قبل از سعى است.

مكان نماز طواف:

كافي است در هر نقطه اي كه عرفاً بگويند پشت مقام است گرچه از مقام دور باشد نماز را بخواند بلكه در اين صورت بعيد نيست كه نماز در هر جاي مسجد الحرام صحيح باشد .

1 ـ بر تمام افراد بالغ و عاقل واجب است كه نمازها را به طور صحيح ياد بگيرند تا تكليف الهى را درست انجام دهند; بخصوص كسى كه قصد عمره يا حج دارد بايد نماز خود را تصحيح كند، تا تمامى نمازها كه از جمله آنها نماز طواف است، به طور صحيح انجام شود.

2 ـ بنابراحتياط واجب بايد پس ازطواف،نماز طواف را زود بجا آورد به طورى كه مردم نگويند بين آنها فاصله شده است.

3 ـ جايز است نماز طواف مستحب را هر جاى مسجدالحرام كه بخواهد بجا آورد.

پشت مقام ابراهيم (جايگاه نماز طواف)

طـواف كعبه

كسى كه براى انجام عمره تمتّع محرم شده و وارد مكّه مى شود، بايد به نيّت طواف، هفت مرتبه به دور خانه كعبه كه در مسجدالحرام است بگردد.

احكام طواف

1 ـ طواف را بايد از مقابل گوشه اى از كعبه كه حَجرُالاَْسْوَد(1)در آن است آغاز كند و در همان جا به پايان ببرد.(2)

2 ـ خانه كعبه، در حال طواف بايد در طرف چپ طواف كننده باشد، بنابراين اگر در حال حركت رو به كعبه باشد، يا عقب عقب برود صحيح نيست.

3 ـ انسان بايد همانطورى كه همه مسلمانان طواف مى كنند ـ بدون دقّتهاى اهل وسوسه ـ طواف را از مقابل حجرالاسود شروع كند و ادامه دهد و ايستادن مقابل حجرالاسود در هر دور لازم نيست.

4 ـ طواف كننده بايد به دور «حِجْرِ اسماعيل» (3) هم بگردد، يعنى در هنگام طواف، داخل «حِجر» نرود.

مقام ابراهيم ، حجر اسماعيل ، محدوده استحبابي طواف

5 براى مطاف حدى وجود ندارد و تا هر جاى مسجد الحرام كه طواف در آن طواف كعبه صدق كند ، طواف مجزى است ، بلى مستحب است كه اگر اضطرار و ازدحام نباشد فى ما بين كعبه و مقام ابراهيم انجام دهد .

6 ـ اگر انسان بر اثر بيمارى يا پيرى يا زيادى جمعيّت نتواند در اين محدوده طواف كند، طواف در خارج اين حدّ اشكال ندارد.

7 ـ طواف كننده بايد با طهارت طواف كند يعنى با وضو باشد و غسلى برعهده او نباشد و نيز بدن و لباس وى پاك باشد، همانگونه كه نماز مى خواند.

---

(1) - سنگى است بيضى شكل و سياه رنگ، كه در گوشه شرقى ديوار كعبه، با ارتفاع 5/1 متر از سطح مسجد نصب شده است.
(2) - هم اكنون از مقابل حجرالاسود تا آخر صحن مسجدالحرام خط سياهى كشيده شده است كه افراد مى توانند هنگام رسيدن به همان خط، طواف را آغاز و به همانجا ختم كنند.
(3) - حجر اسماعيل: فضايى است بين كعبه و ديوارى نيم دايره به عرض حدود 10 متر كه از زاويه شمالى تا زاويه غربى كعبه امتداد دارد. هرگاه باران بر بام كعبه ببارد، از ناودان رحمت در اين فضا مى ريزد، اينجا مدفن حضرت اسماعيل (عليه السلام) و مادرش هاجر و پيامبران بسيارى مى باشد.

محرّمات كفاره دار رديف كار حرام كفّاره 1 استعمال بوى خوش (عطريات) يك گوسفند ( به احتياط واجب ) 2 پوشيدن لباس دوخته ( براى مردان ) يك گوسفند 3 تراشيدن سر يك گوسفند 4 پوشاندن سر ( براى مردان) يك گوسفند (بنابر احتياط واجب) 5 زير سايه رفتن (براى مردان ) يك گوسفند (1) 6 گرفتن تمام ناخنهاى دست ها يك گوسفند 7 گرفتن تمام ناخنهاى پاها يك گوسفند 8 گرفتن كمتر از ده ناخن براى هر كدام يك مدّ طعام 9 كندن درخت بزرگ حرم يك گاو ( به احتياط واجب ) 10 كندن درخت كوچك حرم يك گوسفند (به احتياط واجب) 11 كندن قسمتى از يك درخت حرم قيمت آن 12 قسم راست خوردن سه مرتبه و بيشتر يك گوسفند 13 قسم دروغ ، يك مرتبه قسم دروغ ، دو مرتبه قسم دروغ ، سه مرتبه يك گوسفند يك گاو يك شتر 14 كندن دندان يك گوسفند (به احتياط واجب)(2) 15 زدودن موى زير هر دو بغل يك گوسفند 16 زدودن موى زير يك بغل يك گوسفند (بنابر احتياط واجب ) 17 زدودن موى سر يك گوسفند (بنابر احتياط واجب ) 18 جماع (آميزش) و استمناء يك شتر ( با تفصيلى كه در كتب فقهى آمده است )

دو مسأله

1- اگر از روى فراموشى ، برخى از محرمات احرام را انجام دهد ، كفاره بر او واجب نيست مگر صيد كه در هر صورت كفاره داد . و صيد هر حيوانى كفاره خاصى دارد كه احكام و مسائل آن مفصّل است و چندان مورد نياز زائران نيست بدين جهت از آوردن آنها خوددارى شد.

2 ـ كفّارات محرمات احرام، بايد به فقراء و مساكين داده شود. و كفّاره دهنده نبايد از گوشت حيوانى كه به عنوان كفّاره ذبح كرده بخورد.

رديف محرّمات بدون كفّاره 1 سرمه كشيدن اگر بوى خوش ندارد 2 نگاه كردن در آينه با قصد زينت 3 پوشيدن آنچه روى پا را مى گيرد 4 فسوق 5 جدال، قسم راست كمتر از سه مرتبه 6 انگشتر به دست كردن براى زينت 7 حنا بستن 8 پوشيدن زيور 9 روغن ماليدن به بدن، اگر بوى خوش نداشته باشد 10 پوشاندن صورت براى بانوان 11 بيرون آوردن خون از بدن 12 كشتن حشرات ساکن در بدن (مانند کک) 13 قطع گياه حرم

 

---

(1) -   و فرقى بين اختيار و اضطرار نيست .
(2) -   اگر كندن يا كشيدن دندان سبب بيرون آمدن خون نباشد حرام نيست .

 

محرّمات مخصوص بانوان

1 ـ پوشيدن زيور

• پوشيدن زيورآلات بر زن محرم، حرام است، چه به قصد آراستن خود باشد يا بدون آن.
• زيورهايى كه قبل از احرام به پوشيدن آنها عادت داشته است لازم نيست براى احرام بيرون بياورد، ولى نبايد آنها را به مرد نشان دهد، حتى به شوهرش.

پوشيدن زيور

2 ـ پوشاندن صورت

• زن مُحرم نبايد تمام يا قسمتى از صورت خود را با نقاب و روبند و مانند آن بپوشاند.
• گذاشتن صورت روى بالش هنگام خواب و نيز گذاشتن دست ها روى صورت اشكالى ندارد .
• پائين انداختن چادر يا جامه اى كه بر سرافكنده، تا مقابل بينى بلكه چانه، براى رو گرفتن از نامحرم اشكالى ندارد ولى احتياط آن است كه با دست يا چيزى ديگر آن را دور نگه دارد كه به صورت نچسبد .

پوشاندن صورت

محرّمات مخصوص مردان

1 ـ پوشيدن جامه دوخته

• پيراهن دوخته
• زير جامه دوخته
• قبا و امثال آن حرام است
• كمربند دوخته و هَميان ⁽¹⁾ پول به كمر بستن در حال احرام جايز است
• اگر مرد محرم به لباس دوخته احتياج پيدا كرد جايز است بپوشد، ولى بنابر احتياط واجب بايد يك گوسفند كفاره بدهد

پوشيدن لباس دوخته

2 ـ پوشيدن آنچه تمام روى پا را مى گيرد

• مرد مُحرم نبايد چيزى مانند كفش، جوراب، و هر چيز ديگرى كه تمام روى پا را مى گيرد، بپوشد.
• پوشيدن دمپايى يا كفشى كه بندهاى پهنى دارد، ولى تمام روى پا را نمى گيرد اشكال ندارد.
• اگر لباس احرام يا چيز ديگرى روى پا بيفتد و آن را بپوشاند اشكال ندارد.

پوشيدن آنچه تمام روى پا را مى گيرد

پوشيدن آنچه تمام روى پا را مى گيرد

3 ـ پوشاندن سر

• پوشاندن سر يا قسمتى از آن با اشياى پوشاكى مانند كلاه حرام است
• خشك كردن سر با حوله اشكال ندارد مگر آنكه حوله را بر تمام سر بياندازد و سر را با آن خشك كند
• فرو بردن سر در آب حرام است ولى آب بر سر ريختن مانند زير دوش حمام رفتن اشكالى ندارد
• حمل بار بر سر بنابر احتياط واجب جايز نيست
• دستمالى كه براى سر درد به سر مى بندند اشكالى ندارد
• گذاشتن سر بر بالش هنگام خواب و نيز گذاشتن دست ها بر سر اشكالى ندارد

پوشاندن سر

رفتن زير سايه

• مردان محرم هنگام حركت در مسير بين دو منزل; مثلا از ميقات تا مكّه نبايد زير سايه بروند.
• زير سايه رفتن در بين راه، هنگام توقّف در رستوران، يا حركت از زير پل يا سقف پمپ بنزين اشكال ندارد.
• اگر سايه بالاى سر نباشد، مثل سايه ديوار ماشين اشكال ندارد.
• پس از رسيدن به منزل بنابر احتياط واجب هنگام تردّد در مكّه زير سايه نرود .
• مردان محرم مى توانند در شب ، بر ماشين سقف دار سوار شوند مگر در شبهاى بارانى و سرد كه بنابر احتياط واجب نبايد ماشين سقف دار سوار شوند مگر اينكه مراعات اين احتياط موجب حرج شود.
• كسى كه از داخل مكه براى احرام عمره مفرده به مسجد تنعيم مى رود، و از آنجا محرم مى شود، در برگشت به مسجدالحرام مى تواند زير سايه برود، چون هم اكنون، مسجد تنعيم داخل شهر مكه قرار گرفته است.
• مردان محرم هنگام حركت در مسير بين دو منزل مثلاً از ميقات تا مكّه نبايد زير سايه بروند بنابر اين چتر بالاى سر گرفتن و يا نشستن در اتومبيل سرپوشيده و نيز نشستن در هواپيما حرام است

رفتن زير سايه ( نشستن در ماشين سقف دار)

---

(1) -   هَميان: كيسه پول، كيسه درازى كه در آن پول مى ريزند و به كمر مى بندند.

محرّمات مشترك بين مرد و زن

1 ـ استفاده از بوى خوش و عطريّات

• عطر زدن به لباس
• عطر زن به بدن
• پوشيدن لباسى كه بوى عطر مى دهد
• خوردن چيزى كه بوى خوش دارد مانند غذايى كه زعفران در آن است
• بوييدن گلها و سبزى هاى خوشبوى غيرصحرايى

چند مسأله:

1 - خوردن و بوئيدن ميوه هاى خوشبو، مانند «سيب» و «به» مانع ندارد.

2 - خريد و فروش عطريات، در حال احرام جايز است ولى استعمال يا بوئيدن آن، هر چند براى امتحان هم باشد حرام است.

3 - استفاده از صابون و خميردندان خوشبو بنابر احتياط واجب در حال احرام جايز نيست .

استعمال بوي خوش

2 ـ نگاه كردن در آينه

• نگاه كردن در آينه براى آرايش كردن حرام است
• اگر نگاه كردن در آينه براى زينت نباشد مانند نگاه كردن راننده براى آنكه پشت سر خود را ببيند، اشكال ندارد
• نگاه كردن به اجسام صاف و صيقلى و همچنين به آب زلال اگر خاصيّت آينه را داشته باشد و براى زينت نگاه كند حرام است
• نگاه كردن در دوربين عكاسى و عكس گرفتن با آن در حال احرام اشكال ندارد

نگاه کردن در آينه

3 ـ انگشتر به دست كردن براى زينت

• انگشتر به دست كردن براى زينت حرام است
• انگشتر به دست كردن براى ثواب آن جايز است
• انگشترى را كه پيش از احرام به دست داشته، هر چند زينتى باشد لازم نيست براى احرام از دست خود بيرون آورد
• انگشتر به دست كردن اگر زينت باشد هرچند قصد نكند احتياط در ترك آن است

انگشتر به دست کردن

4 - حنا بستن

• حنا بستن اگر براى زينت باشد حرام است
• اگر براى زينت حنا نبسته، ولى زينت محسوب  شود حرام است
• اگر حنا بستن زينت باشد هرچند قصد نكند احتياط در ترك آن است
• حنا بستن قبل از احرام هر چند اثر آن تا وقت احرام باقى مى ماند، اشكال ندارد، ولى بهتر است حنا نبندد

5 ـ روغن ماليدن به بدن

• ماليدن روغن به بدن در حال احرام حرام است هر چند بوى خوش نداشته باشد
• ماليدن روغن به بدن قبل از احرام ، اگر بوي خوش دارد و بوى آن تا وقت احرام باقى مى ماند جايز نيست
• ماليدن روغن به بدن قبل از احرام اگر بوى خوش ندارد ، يا بوى آن تا وقت احرام باقى نمى ماند جايز است
• ماليدن روغن به بدن از روى ناچارى جايز است ، و چنانچه بوى خوش داشته باشد ، كفاره دارد
• خوردن روغن با بوى خوش حرام است و اگر بوى خوش نداشته باشد اشكالى ندارد

روغن ماليدن به بدن

6 ـ زدودن مــو

• زدودن مو در حال احرام از بدن خود ، يا از بدن ديگرى ، چه كم باشد يا زياد ، حرام است
• كندن ، تراشيدن و چيدن مو در حال احرام حرام است

چند مسأله:

1 ـ اگر هنگام وضو يا غسل، بدون قصد، مويى كنده شود، اشكال ندارد.

2 ـ زدودن مو در حال ناچارى اشكال ندارد، مثل موى چشم اگر اذيت كند.

3 ـ اگر دست به سر يا صورت خود بكشد (در غير وضو يا غسل) و يك مو يا بيشتر كنده شود، احتياط مسحتب است به قدر يك مشت گندم و آرد و امثال آن بدهد.

زدودن مــو از بدن

7 ـ بيرون آوردن خون از بدن

• در حال احرام خون گرفتن با سرنگ و مانند آن و نيز خاراندن بدن كه باعث در آمدن خون شود حرام است
• در حال احرام مسواك زدن كه باعث در آمدن خون از لثه ها شود حرام است

چند مسأله:

1 ـ بيرون آوردن خون از بدن در حال ناچارى، مثلاً براى تشخيص بيمارى اگر خون گرفتن لازم باشد، اشكال ندارد.

2 ـ بيرون آوردن خون از بدن ديگرى; مثل خون گرفتن پزشك مُحرم از بدن بيمار يا كشيدن دندان او، هر چند خون بيايد اشكال ندارد.

3 ـ خاراندن بدن و مسواك كردن دندانها اگر خون بيرون نيايد و خمير دندان خوشبو نباشد، اشكال ندارد.

4 ـ تزريق آمپول در حال احرام مانع ندارد ولى اگر سبب بيرون آمدن خون از بدن مى شود تزريق نكند مگر در صورت نياز و ضرورت.

بيرون آوردن خون از بدن

8 ـ ناخن گرفتن

• چيدن و كوتاه كردن ناخن، در حال احرام، حرام است، و فرقى در اين مسأله بين ناخن دست و پا نمى باشد.
• در گرفتن ناخن فرقى نيست كه با قيچى بچيند يا چاقو و يا ناخن گير.

ناخن گرفتن از بدن

9 ـ كشيدن دندان

• كشيدن دندان بدون خونريزى نه حرام است و نه كفاره دارد
• در صورتى كه كشيدن دندان ضرورت پيدا كند و منجر به خونريزى شود احتياط مستحب آن است كه يك گوسفند كفاره بدهد

كشيدن دندان

10 ـ كندن درخت و گياه حرم

كندن و قطع كردن درختان و گياهانى كه در محدوده حرم روييده است بر مُحرم و غيرمُحرم حرام است و اين از محرمات مخصوص حَرَم است.

* در اين موارد كندن درخت و گياه حرم جايز است:

• درخت يا گياهى كه در منزل مُحرم روئيده و خودش آن را كاشته است.
• درخت خرما و ساير درختانى كه ميوه مى دهد.
• گياهى به نام اِذْخِر ⁽¹⁾
• اگر در حال راه رفتن به طور متعارف، گياهى كنده شود اشكالى ندارد.

کندن و قطع گياه حرم		کندن و قطع گياه حرم

---

(1) -   اِذْخِر: كور گياه، گزنه دشتى، گياهى است با شاخه هاى باريك، برگهايش ريز و سرخ رنگ يا زرد و تندبو، داراى شكوفه هاى سفيد، بيخ آن ستبر، ساييده برگ و بيخ آن را در عربى غسول مى گويند و با آن دست مى شويند

محرمّات احرام

• محرمّات مشترك بين مرد و زن
• محرمّات مخصوص مردان
• محرمّات مخصوص بانوان

تقسيمى ديگر براى محرّمات احرام

• مُحرّمات كفّاره دار
• محرّمات بى كفّاره

کيفيت احرام

آن دسته از زائرانى كه قبل از اعمال حج براى زيارت قبر پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) و ائمه بقيع(عليهم السلام) به مدينه مى روند، آنگاه كه روانه مكّه مى شوند، بايد در«مسجد شجره» كه در چند كيلومترى مدينه و بر سر راه مكّه واقع شده است، مُحرم شده و براى انجام بقيّه اعمال به سوى مكّه حركت كنند و آنان كه از جدّه عازم مكّه مى شوند بايد به «جُحفه» بروند و در آنجا محرم شوند.

ميقات (مسجد شجره)		ميقات (مسجد جحفه)

كيفيّت احرام

* مردان، بايد تمام لباسهاى دوخته ـ حتى لباسهاى زير و كوچك ـ را از تن درآورند و دو تكّه لباس غير دوخته بر تن كنند كه يكى را مانند لنگ بر كمر مى بندند و ديگرى را بر شانه مى اندازند

احرام مردان		احرام مردان

و با نيّت احرامِ عُمره تَمَتُّع بگويند:

«لَبَّيْكَ اللّهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ»

و احتياط مستحب است پس از آن بگويند:

«اِنَّ الْحَمدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلكَ لاشريكَ لَكَ لَبَّيْكَ».

* بانوان، مى توانند لباس دوخته بپوشند و بيرون آوردن آنها و پوشيدن دو تكه پارچه غير دوخته بر آنان واجب نيست.

احرام بانوان		احرام بانوان

پس، بانوان هم نيّت كرده و لبيك ها را مى گويند.

نيّت احرام، آن است كه هنگام پوشيدن لباس و گفتن لبيك بنا داشته باشد كه براى «عمره تمتّع» محرم شود، و اين عمل و اعمال بعدى را براى اطاعت دستور خداوند انجام دهد لكن بايد قصد انجام چيزي كه احرام را باطل مي كند نداشته باشد ، و لازم نيست به زبان بگويد، گرچه گفتن آن هم، مانع ندارد .

چند مسأله:

1 ـ لباس احرام بايد پاك و مباح باشد .

2 ـ بانوان در حال احرام، بنابر احتياط نبايد لباس حرير بپوشند.

3 ـ اگر بدن يا لباس مُحرم نجس شود، بنابر احتياط واجب بايد بدن را تطهير و لباس را تعويض يا تطهير كند.