ايوان هاي حرم مطهر امام حسين عليه السلام

از زماني كه توسعه صحن حرم در دوره قاجار آغاز شد، ايوان هايي در چهار ضلع صحن تعبيه گرديد كه راه هاي ورودي به داخل روضه مقدس را تشكيل مي دهند. علاوه بر ايوان هاي اصلي و بزرگ، در اطراف صحن نيز حدود 65 ايوان وجود دارد و داخل آن ها حجره هايي براي اسكان طلبه ها يا دفن پادشاهان، حاكمان، عالمان و بزرگان ساخته شده است. ايوان هاي بزرگ و اصلي عبارت است از:

ايوان طلا(جنوبي)
اين ايوان از ساير ايوان ها بزرگ تر است. طول آن به 36 متر مي رسد و سراسر حرم را از سمت قبله دربر گرفته است. دوازده ستون با ارتفاع متفاوت، سقف آن را نگه داشته اند. ستون هاي وسط چهار متر و ستون هاي طرفين سه متر ارتفاع دارد. اين ستون ها در دوران گذشته از چوب جنگل هاي هند ساخته شده بود و چون رطوبت و موريانه آن ها را فرسوده ساخت، يكي از نيكوكاران ايراني به نام محسن قنبر رحيمي در 1389 ق آن ها را به ستون هاي سنگي تبديل كرد. ستون هاي مياني سيزده و ستون هاي جانبي نُه متر ارتفاع و قسمت مياني ايوان حدود ده متر عرض دارد. اين ايوان به وسيله سه باب به داخل روضه راه دارد يك باب در وسط به طول چهار و عرض دو متر و دو باب، از دو طرف، به عرض 70/1 متر. هر دوي آن ها داراي روكش طلا و مزين به آيه ها و اشعار است كه سردار جان بن سردار خان وقف كرده است. ديوارهاي اين ايوان به دستور يكي از همسران فتحعلي شاه قاجار در 1232 ق با طلاي خالص زر اندود شد و كاشي هاي بسيار زيبا به قسمت هاي فوقاني آن ها افزوده گشت. سقف ايوان نيز با آيه هايي از قرآن كريم به خط سيد صادق آل طعمه مزين است. در زمان هاي قبل شمعدان بزرگي به سقف اين ايوان آويزان بود.

ايوان ناصري(غربي)
اين ايوان در ضلع غربي حرم واقع است و چون ناصر الدين شاه قاجار آن را ساخته بود به نام او معروف شد. اندكي بعد، سلطان عبد الحميد ثاني، پادشاه عثماني، آن را بازسازي كرد و نام آن به « ايوان حميدي » تغيير يافت. ارتفاع آن پانزده، طول پايه آن هشت و عرض آن پنج متر است. اين ايوان در 1275 ق بنا شده است و سقف ايوان كاشي كاري شده و با شعرهايي مزين است. بر پيشاني آن عبارت « عمل استاد احمد شيرازي 1296 ق » ديده مي شود.

ايوان شمالي
درسمت شمال حرم ايوان بزرگي قراردارد كه آن را شاه صفي ساخته است و به همين دليل در ابتدا نام « صافي صفا » داشت. اين ايوان در گذشته هاي دور به « ايوان ليلو » معروف بود. زيرا درويشان در آن جا تكيه داشتند و مراسم عزاداري امام حسين(عليه السلام) را برپا مي كردند. در اين ايوان باني آن و چند تن از عالمان و انديشمندان به خاك سپرده شده اند.

منبع: عتبات عاليات عراق؛ دكتر اصغر قائدان

صحن حرم امام حسين عليه السلام و درهاي آن

صحن حرم
گنبد و بارگاه سالار شهيدان هم چون نگيني در ميان انگشتري قرار دارد كه جلوه اي خاص به آن بخشيده است. پيرامون و گرداگرد حرم را صحني وسيع احاطه كرده است. بر اين صحن نام « جامع » و « مشهد » نيز اطلاق مي شود كه از داخل به شكل مستطيل و دو طبقه و از بيرون به شكل بيضوي است. ارتفاع ديوارهاي آن به دوازده متر مي رسد كه تا دومتر آن با سنگ و بقيه با كاشي تزيين شده و كتيبه ها و آيه هاي قرآني زينت بخش آن است. قبل از توسعه جديد حرم، مدرسه ها و مسجدهايي پيرامون آن قرار داشت كه به داخل صحن راه مي يافتند. اين اماكن در توسعه خيابان هاي مجاور به كلي تخريب شد. بناي بخش شمالي آن توسط شاه طهماسب صفوي ساخته شده است و پيش از آن، داراي ضلع شرقي، غربي و جنوبي بود. مساحت صحن 82×158 متر يعني 1500 متر مربع با 65 ايوان و حجره است. اين حجره ها در دوران ناصري و به دستور وي تعمير شد. صحن با هفت در به بيرون راه مي يابد و كف آن در 1375 ق با سنگ هاي سياه معدني فرش شده است. در گذشته تكيه اي با نام « تكيه بكتاشيه » در داخل صحن، سمت راست باب القبله، قرار داشت كه عبد المؤمن دده ساخته بود و صوفيان ترك در عصر عثماني در آن گرد هم مي آمدند. اين تكيه در توسعه هاي جديد از بين رفت.

صحن صغير ( كوچك )
در جوار صحن اصلي و سمت شرقي آن صحن كوچكي قرار داشت كه به وسيله راهرويي به هم وصل مي شد. اين صحن را صحن صغير مي ناميدند. مساحت آن 48 متر مربع و داخل آن با كاشي هاي زيبا تزيين شده بود. تاريخ بناي آن به دوران عضد الدوله ديلمي (قرن چهارم هجري) مي رسيد و چند تن از پادشاهان آل بويه در آن به خاك سپرده شدند. اما اين صحن در تعميرات بعدي از ميان رفت و به صحن اصلي پيوست.

درهاي صحن
صحن شريف حسيني اكنون داراي ده در است كه زائران به وسيله آن ها به داخل صحن و مرقد مطهر راه مي يابند. اين صحن تا عصر قاجار تنها شش در داشت.

باب القبله
باب القبله قديمي ترين درِ صحن و درِ اصلي است كه به ايوان طلا باز مي شود و چون سمت قبله قرار دارد آن را باب القبله ناميده اند. اين دَرب در 1275 ق به دست احمد گواد ساخته شده و كتيبه اي در ضلع غربي آن حاكي از اين تاريخ است. ارتفاع آن حدود پانزده و كف آن هشت متر است و دري از چوب مرغوب ساج به ارتفاع شش و عرض چهار متر بر آن قرار دارد. ساعت بزرگي بر بالاي آن نصب است و پايين آن، اين عبارت ديده مي شود: « السلام عليك يا ابا عبد الله ». سوره « والشمس » بر قسمت فوقاني دروازه به خط محمد مكاري زينت بخش آن است.اين در را باب الذهب نيز ناميده اند و در دو طرف آن چهارده حجره تحتاني و فوقاني قرار دارد.

باب قاضي الحاجات
باب قاضي الحاجات در برابر سوق العرب است و به ياد حضرت مهدي (عج) آن را چنين ناميده اند. ارتفاع آن پنج و عرض آن 5/3 متر است. دري به ارتفاع چهار و عرض سه متر بر آن تعبيه شده كه آن را در 1286 ق ساخته اند. اين در با آيه هايي از قرآن مزين است.

باب الشهداء
در ميانه ضلع شرقي و راه مرقد حضرت ابوالفضل واقع است و آن را به ياد شهيدان كربلا « باب الشهداء » ناميده اند. ارتفاع آن به چهار و عرض آن به سه متر مي رسد.
آيه هايي از قرآن با خط زيبا بر اين در نقش بسته است. در گذشته، دو درِ صحن صغير و باب الصافي جاي آن قرار داشت.

باب الكرامه
باب الكرامه در دورترين نقطه ضلع شمال شرقي صحن و كنار باب الشهدا است و به سبب كرامت امام حسين(عليه السلام) باب الكرامه ناميده شده است. چهار متر ارتفاع و سه متر عرض دارد و با آيه هايي از قرآن تزيين شده است.

باب السلام
اين دروازه در وسط ضلع شمالي واقع است و چون مردم از آن جا به امام حسين(عليه السلام) سلام مي دادند به باب السلام معروف است. چهار متر طول و سه متر عرض دارد و آيه هايي از قرآن بر آن نقش بسته است.

باب الرجاء
در ميان باب القبله و باب قاضي الحاجات دري است كه آن را، به اميد برخورداري از فضل و كرامت الهي، باب الرجاء مي خوانند. كتيبه اي از بيرون با آيه هايي از قرآن آن را جلا بخشيده است. قوس ايواني كه بر فراز آن است با كاشي هاي زيبا همراه با آيه هاي قرآن به خط ثلث تزيين شده است. ارتفاع دروازه به حدود پنج و عرض آن به 5/3 متر مي رسد.

باب السّدرة
اين دروازه به ياد درخت سدري كه نشانگر قبر بود و هارون الرشيد آن را از بيخ بركند، به « باب السدره » معروف شد. در دورترين نقطه ضلع شمال غربي صحن قرار دارد و ارتفاع آن به چهار و عرض آن به سه متر مي رسد. اين دروازه پيش از آن بر « باب القبله » نصب شده بود و در 1385 ق به اين مكان منتقل شد. بالاي اين در با آيه هايي از قرآن تزيين شده است.

باب السلطانيه
در سمت غرب صحن، دروازه اي به وسيله يكي از پادشاهان عثماني ساخته شد كه آن را « باب السلطانيه » نام نهادند. ارتفاع آن چهار و عرض آن سه متر است و آيه هايي از قرآن زينت بخش آن است. مدرسه حسن خان سردار مقابل اين در قرار دارد.

باب رأس الحسين
اين دروازه روبه روي سر مقدس(بالاسر) امام حسين(عليه السلام) باز مي شود و آن را باب رأس الحسين(عليه السلام) خوانده اند. محل آن به وسيله كاشي هاي زيبايي تزيين شده است. ارتفاعش به چهار و عرضش به سه متر مي رسد و ساعت زنگ دار بزرگي نيز بر بالاي آن نصب است. هم چنين در بالاي اين باب آيه هايي از قرآن با تاريخ 1372 ق نگاشته شده است.

باب الزينبيه
در جنوب غربي صحن يعني نزديك تل الزينبيه ساخته شده است و به سبب نزديكي به آن مكان به « باب الزينبيه » معروف است. ارتفاع آن چهار و عرض آن سه متر است و با آيه هايي از قرآن مزين شده است.
شايان ذكر است همه اين ده درب اكنون به فلكه اي باز مي شود كه در 1368ق احداث شده است.

منبع: عتبات عاليات عراق؛ دكتر اصغر قائدان

امام زادگان مدفون در كربلا

برخي از فرزندان امامان يا نواده هاي آن ها در جاهاي مختلف كربلا، در داخل و يا پيرامون آن شهر، دفن هستند از جمله:

محمد بن نبي بن كاظم(عليه السلام)
وي نوه گرامي امام كاظم(عليه السلام) است كه در ميان عرب ها به امام نوح شهرت دارد و در منطقه « طويرج »، دوازده كيلومتري كربلا، دفن است.

اخرس بن كاظم(عليه السلام)
محمد بن ابي الفتح مشهور به « الاخرس »، از نواده هاي امام موسي بن جعفر(عليه السلام)، در محله اي به نام الابتر در اطراف كربلا به خاك سپرده شده است. در آن محل زيارت گاهي بنا شده و زائران زيادي به آن جا مي روند. سادات آل خراسان در نجف به الاخرس منسوب هستند.

سيد احمد ابوهاشم
نسب وي با چند واسطه به امام موسي كاظم(عليه السلام) مي رسد. سيد احمد در شمال غربي منطقه شفائه(در 25 كيلومتري آن) دفن شده و مزار و گنبد و صحن دارد و گنبد آن با كاشي هاي آبي مزين شده است.

ابن حمزه
عماد الدين ابو محمد بن علي بن حمزه بن حسن بن عبيد الله بن عباس بن علي(عليه السلام)، مشهور به ابن حمزه و از نواده هاي حضرت ابوالفضل(عليه السلام) است. وي از عالمان بزرگ و فقيهان برجسته و راويان حديث بود و در قبرستان قديمي كربلا، كه امروزه در جنوب شرقي آستان حضرت ابوالفضل كنار بزرگراه كربلا ـ طويرج قرار گرفته، دفن شده است. اين بنا و مرقد در عصر صفويه تجديد بنا شده و داراي گنبد و ضريح است. در 1243 ق توسط ملا محمد صالح برغاني و سپس در 1287 ق تجديد بنا شد.

منبع: عتبات عاليات عراق؛ دكتر اصغر قائدان

پادشاهان و رجال سياسي مدفون در كربلا

پادشاهان آل بويه
پادشاهان آل بويه قديمي ترين پادشاهان دفن شده در حائر حسين هستند. بسياري از اين اميران شيعه در توسعه، بازسازي و تزيين حرم امام حسين(عليه السلام) و ديگر امامان شيعه نقش مؤثري داشتند. چند تن از آنان در داخل بقعه اي در صحن كوچك خاك شده اند. در زمان هاي پيشين، بقعه اي بر فراز قبر آنان وجود داشت كه در ميان مردم به بقعه آل بويه شهرت داشت. در 1268 ق عبدالرسول خالصي به دستور رييس اوقاف وقت عراق اين بقعه و آثار تاريخي آن را تخريب كرد.

پادشاهان و رجال قاجار
مظفرالدين شاه قاجار
وي از پادشاهان قاجار است كه فرمان مشروطيت را در 1324 ق صادر كرد و در همان سال از دنيا رفت. بر اساس وصيت اش او را در كربلا به خاك سپردند. قبر مظفرالدين شاه داخل رواق فقيهان يا رواق پادشاهان است و روي آن با موزائيك فرش شده است.

محمد علي شاه
محمد علي شاه فرزند مظفرالدين شاه از پادشاهان دوره قاجار و از مخالفان مشروطه است كه به سبب به توپ بستن مجلس شوراي ملي شهرت دارد. وي در 1341 ق از دنيا رفت و در كنار قبر پدرش دفن شد. اين قبر نيز با موزائيك فرش شده و اثري از خود قبر نيست.

احمد شاه
احمد شاه فرزند محمد علي شاه و آخرين پادشاه سلسله قاجار است كه در دوران وي كودتاي 1299 رضا خان به وقوع پيوست. او در 1348 ق از دنيا رفت و در كنار قبر پدرش به خاك سپرده شد. روي قبر وي را با موزائيك فرش كرده اند.

امير كبير
ميرزا تقي خان هزاوه اي مشهور به امير كبير، صدر اعظم معروف و شهير عصر ناصرالدين شاه است كه به دستور وي در 1298 ق در حمام فين كاشان به قتل رسيد و در رواق پادشاهان به خاك سپرده شد. در كنار قبر وي فرزندش ساعد الملك و برادرش ميزا حسين خان دفن شده اند.

سلطان حمزه ميرزا صفوي
حمزه ميرزا فرزند شاه اسماعيل صفوي از شاعران و اديبان عصر صفوي بود. وي در 997 ق در اردبيل از دنيا رفت و در داخل حرم امام و در رواق پادشاهان به خاك سپرده شد. حمزه ميرزا ديوان شعر و كتابي در سلسله انساب و شرح حال شاعران و عالمان از خود به يادگار گذاشت.

ميرزا شفيع خان مازندراني صدر اعظم
وي از نخست وزيران يا صدر اعظم هاي عصر قاجار است كه در 1224 ق درگذشت و در رواق پادشاهان دفن شد.

ميرزا موسي وزير
ميرزا موسي خان وزير طهران از حكم رانان عصر ناصري در ايواني در سمت جنوبي صحن به خاك سپرده شده است.

معير الممالك
دوستعلي خان معير الممالك، رييس ضراب خانه و امور دارايي عصر ناصري، در داخل رواق دفن است. قبر او در اتاقي كوچك و آينه كاري شده قرار دارد.

حاجي ميرزا آغاسي
از وزيران عصر محمد شاه قاجار است. او را در رواق پادشاهان به خاك سپردند.

ظل السلطان
ظل السلطان فرزند ناصرالدين شاه و حاكم اصفهان در عصر ناصري و مظفري است. قبر وي در رواق پادشاهان قرار دارد.

زاهدالدين شاه
شاهزاده هندي، برادر محمد نجف ميرزا، به همراه چند تن از شاهزاده هاي هندي معاصر هند در رواق جنوبي دفن شده و مقبره كوچك آنان با آينه تذهيب شده است. معروف ترين آن شاهزاده ها، غير از زاهدالدين شاه، سلطان برهان نظام شاه پسر سلطان احمد هندي است كه در 961 ق در هند از دنيا رفت.

منبع: عتبات عاليات عراق؛ دكتر اصغر قائدان

علما و سادات مدفون در كربلا

از دير باز به سبب قداست اين مكان، در داخل و خارج حرم، ده ها تن از عالمان و روحانيان و سادات به خاك سپرده شدند كه برخي ازآنان قبر و نشان مشخصي دارند از جمله:

ابو احمد حسين بن محمد(304 ق ـ 400 ق)
نسب او با سه نسل به امام موسي كاظم(عليه السلام) مي رسد. وي پدر گرامي سيد مرتضي و سيد رضي است. وفاتش در بغداد اتفاق افتاد و پس از دفن در منزلش به كربلا منتقل، در حرم مطهر، كنار جدش ابراهيم اصغر بن كاظم(عليه السلام) خاك شد.

سيد رضي(358 ق ـ 406 ق)
سيد رضي مشهور به شريف رضي فرزند ابواحمد حسين، برادر بزرگوار سيد مرتضي و از عالمان و متكلمان بزرگ شيعه در قرن چهارم هجري است. علت عمده اشتهار سيد رضي، جمع آوري نهج البلاغه است. او تأليف زيادي در باب كلام و علوم اسلامي دارد كه الخصائص معروف ترين آن ها است. اين بزرگوار ابتدا در منزلش در بغداد دفن و سپس به كربلا منتقل و در كنار پدر و برادرش در نزديكي قبر سيد ابراهيم مجاب در رواق غربي حرم دفن است.

شريف مرتضي علم الهدي(355ق ـ 436ق)
علي بن حسين موسوي، مشهور به سيد مرتضي يا شريف مرتضي، از عالمان و فقيهان بزرگ شيعه در قرن چهارم هجري و صاحب تأليفات زيادي است. وي در 359 ق به دنيا آمد و در 436 ق در بغداد فوت كرد و در منزلش دفن شد سپس او را به كربلا منتقل و در كنار مرقد پدر و برادرش شريف رضي، در نزديكي قبر سيد ابراهيم مجاب در شمال غربي رواق غربي حرم مطهر، به خاك سپرده شد. در زمان هاي اخير سنگ قبرهاي او، پدر و برادرش برداشته شده و محو گرديده است. كنار قبر اين سه بزرگوار، جدشان، ابراهيم اصغر فرزند امام كاظم(عليه السلام) ملقب به مرتضي، دفن است.

علامه وحيد بهبهاني(1118 ق ـ 1205 ق)
شيخ محمد باقر بن محمد اكمل مشهور به وحيد بهبهاني، از عالمان اصولي و رجال شناسان بزرگ شيعه در قرن دوازدهم هجري است كه در رواق شرقي حرم دفن شده است. او در كربلا رهبري و مرجعيت شيعيان را بر عهده داشت. سيد مهدي بحرالعلوم و سيد علي صاحب رياض و شيخ جعفر آل كاشف الغطاء از شاگردان او بودند.

مجاهد(1180 ـ 1242 ق)
سيد محمد مجاهد فرزند سيد علي طباطبايي صاحب رياض و نوه دختري مرحوم علامه بهبهاني، صاحب كتاب مفاتيح و مناهل است. او به سبب مجاهداتش با روس ها، كه خود در ميدان جنگ حاضر مي شد، به محمد مجاهد معروف شد. قبرش در بين آستان امام حسين(عليه السلام) و ابو الفضل(عليه السلام) در بازار باب الحريص در دو طبقه ساخته شده و داراي گنبد و ضريح فولادي بود اما در توسعه كنوني از ميان رفته است.

ميرزا محمد تقي شيرازي(ف 1338 ق)
شيخ محمد تقي شيرازي از مراجع بزرگ شيعه واز رهبران قيام مردم عراق عليه سلطه انگلستان(1920 م) است كه با مجاهدت هاي خود، سلطه و نفوذ انگليس را در عراق از بين برد. او را درضلع جنوب شرقي صحن در مقبره اختصاصي خود دفن كردند. در 1263ق، هنگام توسعه صحن، بقعه اي به نام « ايوان شيرازي » به مساحت دويست متر در كنار آن قبر بنا شد كه محل تدريس و تحصيل طلبه ها شده بود ولي به دستور رژيم بعث تعطيل شد.

ابن فهد حلي(758 ق ـ 841 ق)
قبر شيخ احمد بن محمد بن فهد، فقيه بزرگ اماميه، در غرب خيابان باب القبله، يعني سمت قبله صحن، داخل مسجدي قرار دارد كه به نام او معروف است. وي خانه اش را براي زائران به عنوان منزل گاهي وقف كرده بود و پس از مرگش او را در همان خانه خود به خاك سپردند. شاه عباس در 1033 ق باغ جنوب قبر ابن فهد را به صورت مسجدي در آورد و آن را كاشي كاري كرد و گنبدي روي قبر وي برپا ساخت. اين قبر اكنون در نزديكي خيمه گاه قرار دارد.

فضولي بغدادي(913ق ـ 976ق)
محمد بن سليمان ملقب به فضولي بغدادي از شاعران بزرگ ترك در 976ق به مرض طاعون درگذشت و در مقبره دده نزديك تكيه بكتاشيه، در جنوب صحن دفن شد. امروزه بيست جلد كتاب در شعر و ادب از وي به يادگار مانده است. در كنار قبر او، فرزندش فضلي بن فضولي شاعر متصوف قرن دهم دفن است. فضلي بن فضولي تا 978ق در قيد حيات بود. آرامگاه او در توسعه اخير از ميان رفته است.

آل عصفور بحراني(1107ق ـ 1186ق)
شيخ يوسف آل عصفوربحراني، صاحب كتاب الحدائق الناضره، دررواق شرقي حرم دفن شده است. وي به همراه سيدعلي طباطبايي و وحيد بهبهاني در يك مقبره آرميده اند.

سيد كاظم رشتي(ت1214ق)
سيد كاظم بن قاسم حسيني رشتي از شاگردان شيخ احمد احسايي در 1259 ق در گذشت و در رواق شرقي حرم دفن شد. او از رهبران فرقه كشفيه بود و كتاب هايي درباره آن فرقه به رشته تحرير درآورد.

سيد احمد بن سيد كاظم رشتي
سيد احمد بن سيد كاظم رشتي در 1295 ق به قتل رسيد و در رواق شرقي حرم، كنار پدرش، به خاك سپرده شد.

شريف العلماء
محمد شريف بن حسن آملي، از عالمان بزرگ شيعه، و استاد شيخ مرتضي انصاري در 1246ق در كربلا وفات يافت و در سمت جنوب شرقي آستان، در يكي از كوچه هاي فرعي خيابان امام حسين(عليه السلام) دفن شد. بقعه وي در 1261 ق به دست شيخ حسن آل صالحي و در 1372 ق توسط مرحوم آيت الله حكيم تجديد بنا و مدرسه اي به نام او در كنار آستان احداث گرديد. امروزه بقعه او از ميان رفته است.

سيد علي طباطبايي
سيد علي طباطبايي، صاحب كتاب رياض المسائل در فقه است. وي در رواق شرقي حرم خاك شد. او كسي است كه ديوار شهر كربلا را بنا كرد. فرزند او به سيد محمد مجاهد معروف است.

خاندان قزويني(مجتهد قزويني)
در داخل صحن و در مسير صحن امام حسين(عليه السلام) به سوي صحن ابوالفضل العباس يعني باب قاضي الحاجات در حجره اي سه تن از خاندان مجتهد قزويني دفن شده اند:
آقا سيد ابراهيم بن محمد مجتهد قزويني صاحب ضوابط الاصول(م1262ق)
آقا سيد مهدي مجتهد
شيخ محمد حسين قزويني(ف1281 ق). در دالان صحن كوچكِ همين مكان قبر شيخ الاسلام قزويني واقع است.

شيخ عبدالحسين تهراني
شيخ عبدالحسين تهراني از فقيهان و عالمان معاصر بود كه در يكي از حجره هاي سمت غربي صحن خاك شده است.

سيد عبدالله بحراني
سيد عبدالله بحراني عالم و فقيه و مؤلف الافاضات الحسينيه و شرح مختصر النافع علامه حلي است كه در رواق ابراهيم مجاب به خاك سپرده شده است. در كنار او فرزندش سيد محسن و نوه اش سيد محمد بن سيد محسن، صاحب كتاب هاي الفصول البهيه في بعض الاخبار الحجج المرضيه و هداية العباد، دفن شده اند.

زيني حسني
عالم شاعر، سيد محمد زيني حسني در رواق ابراهيم مجاب به خاك سپرده شده است.

صاحب ضوابط(1214 ق ـ 1262 ق)
سيد ابراهيم بن محمد باقر موسوي قزويني حائري عالم بزرگ شيعه و معروف به صاحبضوابط، در ميدان مقابل باب الشهداء دفن است. تأليف او در باب فقه شهرت دارد.

خاندان برغاني
چند تن از خاندان برغاني، كه همه از عالمان بزرگ و از فقيهان شيعه بوده اند، در رواق غربي حرم(رواق بالاسر) به خاك سپرده شده اند. معروف ترين آن ها ملا محمد علي برغاني است كه در 1271 ق از دنيا رفت. وي تأليفات فراواني در فقه و تفسير دارد. ديگر فرزندش ميرزا عبد الوهاب از عارفان و فقيهان عصر قاجار بود كه در 1294 ق فوت كرد. قبر ملا علي برغاني متوفي 1269 ق نيز در اين مكان واقع است.

سيد مرتضي طباطبايي
سيد مرتضي فرزند سيد محمد طباطبايي حسيني بروجردي پدر سيد مهدي بحر العلوم است كه در 1204ق از دنيا رفت. او را در رواق شرقي حرم به خاك سپردند.

خاندان آل كمونه
چند تن از مشاهير خاندان آل كمونه در زير زمين خزانه جواهر آستان، بين رواق پادشاهان و مسجد آستان حسيني، دفن هستند. اين افراد از عالمان و اديبان كربلا بودند؛ از جمله شيخ مهدي كمونه(ف 1272ق) كليد دار آستان، شيخ ميرزا حسن كمونه(ف1292ق) هم چنين برادرش كه پس از او به توليت آستان رسيد و نيز شيخ محمد علي كمونه(ف 1282 ق)، كه از شاعران شيعه بوده است.

منبع: عتبات عاليات عراق؛ دكتر اصغر قائدان

علی اکبر و سلام زیارت عاشورا!

آيا منظور از « السلام علي عليّ بن الحسين» در زيارت عاشورا، حضرت علي اكبر عليه السلام است؟

گر چه در هيچ مأخذ روايي«علي بن الحسين» موجود در زيارت عاشورا تبيين نشده است و ليکن با قرائن زير، او را مي توان علي اکبر، فرزند ارشد امام حسين عليه السلام دانست. 1- در زيارت کربلا امام حسين عليه السلام و شهداي آنجا سلام داده مي شود. لذا سلام به علي اکبر از خصوصيت برخوردار است در حالي که امام علی بن الحسين عليه السلام در بقيع دفن هستند و زيارت مخصوص دارند. 2- فضاي عمومي زيارت عاشورا و سلام هايي که به شخصيت هاي مطرح در آن حماسه داده مي شود، ناظر به شهداي برزگ آن حماسه است. 3- برجستگي و جذابت شخصيت، خلق و سيماي علي اکبر، او را نسبت به ياران و فرزندان ممتاز ساخته بود، اين نکته را نبايد در قياس با شخصيت چهارمين پيشوايي معصوم (ع) در نظرگرفت، چون امام علي بن الحسين امام بودند و جايگاه ايشان را در آن ساحت بايد به تحليل نشست. 4- با دقت در زيارت هاي وارده در کربلاء و حائر حسيني، زيارت مخصوص علي اکبر پس از زيارت امام حسين (ع) و پيش از زيارت شهداء خوانده مي شود، اين نکته نشان از ممتاز بودن وي است. 5- ويژگي خاص علي اکبر سبب شد که در چگونگي دفن ياران و اهل بيت امام، علي اکبر، به صورت ممتاز از فرزندان و اصحاب، در زير پاي پدر دفن گردد و امروزه نيز دو ضلع از 6 ضلع ضريح امام حسين(ع) مربوط به اين فرزند عزيز است.

آمار و اسامی اسرا و بازماندگان عاشورا

درباره اسرا و بازماندگان عاشورا، آمار متفاوتی در منابع آمده است. در متن زیر آمار مردان و زنان به صورت جداگانه بیان می شود.
ابن سعد، آمار بازماندگان عاشورا اعم از کوچک و بزرگ را ۵ نفر و دینوری ۴ نفر نوشته است که ۲ نفر آنان از بنی هاشم بودند. ابن قتیبه و ابن عبد ربه از قول محمد بن حسین(علیه السلام)نقل می کنند که ما اسرا ۱۲ نفر بودیم. اما قاضی نعمان مغربی، ۱۴ نفر نوشته است که ۴ نفر از آنان زن بوده اند.
در این جا آمار مردان و زنان را جداگانه می آوریم:
الف) مردان
جست‌وجو و بررسی منابع کهن حاکی از آن است که بازماندگان مرد از حادثه کربلا افراد ذیل بوده اند:
۱ـ امام سجاد(علیه السلام)، ۲ـ حضرت باقر(علیه السلام)، ۳ـ عمر بن حسین(علیه السلام)، ۴ـ محمد بن حسین بن علی(علیهما السلام)، ۵ـ زید بن حسن،۶ـ عمرو بن حسن،۷ـ محمد بن عمرو بن حسن،۸ و ۹ـ دو فرزند جعفر،۱۰ـ عبدالله بن عباس بن علی(علیهما السلام)، ۱۱ـ قاسم بن عبدالله بن جعفر،۱۲ـ قاسم بن محمد بن جعفر،۱۳ـ محمد بن عقیل اصغر،۱۴ـ عقبة بن سمعان، غلام رَباب،۱۵ـ غلام عبدالرحمن بن عبد ربّه انصاری،۱۶ـ مسلم بن رباح غلام امیرالمؤمنین(علیه السلام) و ۱۷ـ علی بن عثمان مغربی.
ب) زنان
ابن سعد تعداد زنان اهل بیت را که اسیر شدند ۶ نفر، قاضی نعمان مغربی ۴ نفر و ابوالفرج اصفهانی ۳ نفر دانسته است. نام این زنان عبارت است از:
۱ ـ زینب،۲ ـ فاطمه،۳ ـ ام کلثوم،۴ ـ امّ حسن (دختران امیرالمؤمنین); ۵ ـ فاطمه،۶ ـ سکینه،۷ ـ فاطمه صغری (دختران حسین بن علی); ۸ـ رَباب (همسر امام و مادر سکینه و عبدالله رضیع) و ۹ـ امّ محمد (دختر امام حسن بن علی و همسر امام سجاد).
۱۹ـ زنانی که به گونه ای با نهضت امام(علیه السلام) همکاری داشتند، اینان ۴ زن بودند: ۱ـ ماریه (دختر سعد یا منقذ عبدیه که منزلش محل تجمع گروهی از شیعیان بصره بود)، ۲ـ طوعه (کنیز اشعث بن قیس که مسلم را زمانی که در کوچه های کوفه تنها مانده بود، به خانه اش پناه داد)، ۳ـ دیلم یا دلهم (همسر زهیر بن قین که همسر خود را تشویق به پیوستن به سپاه امام حسین(علیه السلام) کرد) و ۴ـ زنی از کوفیان که لباس و مقنعه برای اسرای اهل بیت فراهم کرد.

آیا هنوز بعد از این همه سال خاک تربت وجود دارد؟

خاک تربت امام حسین به کجا اطلاق می شود آیا هنوز بعد از این همه سال خاک تربت وجود دارد؟
تربت امام حسین خاکی است که از قبر یا حوالی مرقد مطهر حضرت سیدالشهدا صلوات الله علیه می آورند که شیعه به خوردن آن استشفا می کند. خاک اطراف قبر که برای شفای بیمار و مهر نماز استعمال می شود.
امام خمینی می فرماید: آنچه به صورت قطعی تربت امام حسين (ع) است خاکی است که از قبر و آنچه عرفا ملحق به قبر است برداشته می شود. (1)
نظر عده‌اي از مراجع آن است که حکم فضيلت سجده بر تربت امام حسين و حکم جواز خوردن کم از آن براي شفاء، مخصوص قبر و کمي از اطراف قبر امام حسين عليه السلام مي باشد و بقيه خاک کربلا هر چند محترم است؛ اما حکم خاک قبر امام حسين و اطراف قبر را ندارد. (2)
بر اساس برخي از روايات سرزمين کربلا تا پنچ فرسخ از هر طرف جزء حريم قبر امام حسين عليه السلام حساب مي شود. (3)
به نظر بعضي از مراجع: حکم تربت حسيني که در روايات وارد شده است بر خاک کربلا تا مقداري که حريم قبر امام حسين عليه‌السلام است يعني از هر طرف پنج فرسخ بار مي شود. ولي زمين هاي نزديك قبر شريف حضرت، داراي فضيلت بيشتري هستند. (4)
پي نوشت ها :
1. تحریر الوسیله، ج 2، ص 156، امام خمینی، موسسه تنظیم و نشر اثار امام خمینی، 1421 ق ، چاپ اول.
2. آيت الله بهجت، توضيح المسائل مراجع، ج2 ذيل مسئله 2628، استفتاءات تلفني از دفتر رهبري، و دفتر آيت الله سيستاني.
3. مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ: قَالَ (ع) حَرِيمُ الْحُسَيْنِ (ع) خَمْسَه فَرَاسِخَ مِنْ أَرْبَعِ جَوَانِبِ الْقَبْرِ وسائل‏الشيعه، ج14، ص 513، باب حد حرم الحسين (ع) الذي يستحب... .
4. استفتاء تلفني از دفتر آيت الله وحيد خراساني.

یاران امام حسین در روز عاشورا را می شناسید؟

یاران شهید حسین بن علی علیه‏السلام، حماسه‏ آفرینان جاویدی هستند که در روز عاشورا، در یک رزم نابرابر، به فیض شهادت نائل آمدند؛ هر چند که در یک نگاه فراگیر، می‏توان از یاران و دوست‏دارانی که در بصره و کوفه به خیل شهدای حسینی پیوستند نیز یاد کرد. درباره‏ تعداد یاران هاشمی و غیر هاشمی که در روز عاشورا، در سرزمین کربلا، به شهادت رسیدند، ارقام متفاوتی نقل شده است اما رقم مشهور، همان ۷۲ شهید است.
به گزارش فردا، تعداد یاران امام (ع) در روز عاشورا سی و دو نفر سواره، و چهل نفر پیاده ذکر شده است.وبلاگ ابوا در جدیدترین نوشته خود آورده است:
تعداد یاران امام (ع) در روز عاشورا سی و دو نفر سواره، و چهل نفر پیاده ذکر شده است. و سید بن طاووس از امام باقر (ع) نقل کرده که تعداد یاران امام (ع) چهل و پنج نفر سواره و یکصد نفر پیاده بوده‏اند. [۱] بلاذری می‏نویسد: سی و دو سواره، و چهل پیاده امام را همراهی می‏کردند؛ [۲] البته در جای دیگری می‏نویسد تعداد یاران امام (ع) در جمع حدود یکصد مرد و یا قریب به آن بودند؛ به پنج تن از نسل امام علی (ع)، شانزده تن از بنی‏هاشم، دو تن هم‏پیمان بنی‏هاشم. [۳] .
[۱] بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۴. همین آمار اخبار الطوال، ص ۲۵۴، بغیة الطلب، ج ۶، ص ۲۶۲۸، تاریخ طبری، ج ۵، ص ۴۲۲.
[۲] انساب الاشراف، ج ۳، ص ۱۸۷.
[۳] انساب الاشراف، ج ۳، ص ۲۲۶، تاریخ طبری، ج ۵، ص ۳۹۳.
یاران
یاران شهید حسین بن علی علیه‏السلام، حماسه‏آفرینان جاویدی هستند که در روز عاشورا، در یک رزم نابرابر، به فیض شهادت نائل آمدند؛ هر چند که در یک نگاه فراگیر، می‏توان از یاران و دوست‏دارانی که در بصره و کوفه به خیل شهدای حسینی پیوستند [۱] نیز یاد کرد. درباره‏ی تعداد یاران هاشمی و غیر هاشمی که در روز عاشورا، در سرزمین کربلا، به شهادت رسیدند، ارقام متفاوتی نقل شده است؛ رقم مشهور، همان ۷۲ شهید است [۲] هر چند که به ارقامی چون: ۷۰ نفر [۳] ۲۲۷ نفر [۴] ۹۸ نفر [۵] ۱۱۰ نفر [۶] .۱۵۶ نفر [۷] و... نیز اشاره شده است. [۸] در این فصل، در یک نگاه گسترده، نام مشهورترین شهدای غیر هاشمی امام حسین علیه‏السلام را بررسی می‏کنیم و در پایان، نام برخی از شهدای غیر
مشهور را نیز از نظر می‏گذرانیم.
>ابوالحتوف بن حرث انصاری عجلانی
>ابوثمامه صائدی
>ادهم بن امیه عبدی بصری
>اسلم بن عمرو ترکی
>امیة بن سعد طائی
>انس بن حارث کاهلی
>بریر بن خضیر همدانی
>بشر بن عمرو بن احدوث حضرمی‏
>بکر بن حی تیمی
>جابر بن حجاج
>جبلة بن علی شیبانی
>جنادة بن حرث مذحجی سلمانی
>جنادة بن کعب بن حرث انصاری
>جندب بن حجیر کندی
>جون بن حوی
>جوین بن مالک تیمی
>حارث بن امرء القیس کندی
>حارث بن نبهان
>حباب بن عامر تمیمی‏
>حبشی بن قیس نهمی‏
>حبیب بن مظاهر
>حجاج بن بدر تمیمی سعدی
>حجاج بن مسروق مذحجی جعفی
>حجیر بن جندب بن حجیر کندی
>حر بن یزید ریاحی
>حرث بن نبهان
>حلاس بن عمرو راسبی ازدی
>حنظلة بن اسعد شبامی
>رافع بن عبدالله
>زاهر بن عمرو کندی
>زهیر بن سلیم ازدی
>زهیر بن قین بجلی
>زیاد بن عریب همدانی صائدی
>سالم بن عمرو
>سالم مولی عامر بن مسلم
>سعد بن حرث انصاری عجلانی
>سعد بن حرث
>سعد (سعید) مولی عمرو بن خالد
>سعید بن عبدالله حنفی
>سلمان بن مضارب بجلی
>سلیمان بن رزین
>سوار بن منعم نهمی
>سوید بن عمرو خثعمی
>سیف بن حارث بن سریع
>سیف بن مالک عبدی بصری
>شبیب بن عبدالله نهشلی
>شبیب
>شوذب بن عبدالله
>ضرغامة بن مالک تغلبی
>عائذ بن مجمع بن عبدالله عائذی
>عابس بن ابی ‏شبیب شاکری
>عامر بن مسلم عبدی بصری
>عباد بن مهاجر بن ابی ‏مهاجر جهنی
>عبدالاعلی بن یزید کلبی
>عبدالرحمن بن عبدالله الارحبی
>عبدالرحمن بن عبد رب انصاری
>عبدالرحمن بن عروه غفاری
>عبدالرحمن بن مسعود بن حجاج
>عبدالله بن بشر خثعمی
>عبدالله بن عروه غفاری
>عبدالله بن عمیر کلبی
>عبدالله بن یزید عبدی بصری
>عبدالله بن یقطر
>عبیدالله بن یزید عبدی بصری
>عقبة بن سمعان
>عقبة بن صلت جهنی
>عمار بن حسان طائی
>عمار بن ابی ‏سلامه دالانی
>عمارة بن صلخب ازدی
>عمرو بن جناده انصاری خزرجی
>عمرو بن خالد اسدی صیداوی
>عمرو بن ضبعه ضبعی
>عمرو بن قرضه انصاری
>عمرو بن عبدالله جندعی
>قارب بن عبدالله دئلی
>قاسط بن زهیر تغلبی
>قاسم بن حبیب ازدی
>مسعود بن حجاج تیمی‏
>قعنب بن عمر نمری
>قیس بن مسهر صیداوی
>کردوس بن زهیر تغلبی
>کنانة بن عتیق تغلبی
>مالک بن عبدالله بن سریع
>مجمع بن زیاد بن عمرو جهنی
>مجمع بن عبدالله عائذی
>مسعود بن حجاج تیمی
>مسلم بن عوسجه اسدی
>مسلم (اسلم) بن کثیر ازدی
>مقسط بن زهیر تغلبی
>منجح بن سهم (مولی الحسن)
>موقع بن ثمامه اسدی صیداوی
>نافع بن هلال جملی
>نصر بن ابی ‏نیزر
>نعمان بن عمرو ازدی راسبی
>نعیم بن عجلان خزرجی
>واضح ترکی
>وهب بن وهب
>هانی بن عروة مرادی
>هفهاف بن مهند راسبی بصری
>یزید بن ثبیط عبدی بصری
>یزید بن زیاد بن مهاصر کندی
>یزید بن مغفل جعفی
[۱] به جز سفیران امام که در بصره و کوفه شهید شدند، از دوست‏دارانی چون عبدالاعلی کلبی، عمارة بن صلخب ازدی و هانی بن عروة می‏توان یاد کرد که در شهر کوفه به شهادت رسیدند..
[۲] ارشاد، ج ۲، ص ۹۵؛ الاخبار الطول، ص ۲۵۶؛ الفتوح، ص ۹۰۴.
[۳] تاریخ الخمیس، ج ۲، ص ۸۲،
[۴] مناقب آل ابی‏طالب، ج ۴، ص ۸۷
[۵] ابن العبری، تاریخ مختصر الدول، ص ۱۰۰
[۶] حیاة الامام الحسین بن علی لعیه السلام ج ۳، ص ۱۲۶؛ به نقل از ابن‏حجر، تهذیب التهذیب، ج ۱، ص ۱۴۵
[۷] تذکرة الخواص، ص ۱۴۵؛ اللهوف، ص ۴۳.
[۸] ر.ک: الامام الحسین علیه‏السلام فی کربلاء، ج ۴، ص ۱۹۸.

در آن شب هیچ یک از یاران‌، حسین (ع) را تنها نگذاشتند. آنان وجدانشان به کمال نهایی رسیده بود و آن شب غسل شهادت کردند. زیرا:
هرکه پیمان با هو الموجود بست
‌گردنش از قید هر معبود رست‌
ما سوی اللّه را مسلمان بنده نیست
‌نزد فرعونی سرش افکنده نیست‌
عقل گوید شاد شود، آباد شو
عشق گوید بنده شو، آزاد شو
سخنانی از یاران امام در محور اعتقادی
متأسفانه عوامل مختلف - از جمله سنی بودن نویسندگان اکثر منابع حادثه کربلا - [۱] باعث گردیده سخنان مذهبی یاران امام حسین علیه‏السلام به طور کامل ثبت و نقل نشود، اما با این حال کلماتی از یاران آن حضرت در دست است که نمودار انگیزه مذهبی و بصیرت اعتقادی آنان در حادثه کربلاست که به نمونه‏هایی از آن اشاره می‏شود:
۱. حضرت ابوالفضل علیه‏السلام به عنوان بزرگ‏ترین یاور سالار شهیدان به هنگام رزم، جریان دفاع از حریم امامت و ولایت را مطرح نموده و گفته است:
والله ان قطعتم یمینی
انی احامی ابدا عن دینی‏
وعن امام صادق الیقین
نجلی النبی الطاهر الامین [۲] .
هم‏چنین برادران مادری حضرت عباس(عبدالله، جعفر و عثمان) در رجزهای
که به هنگام نبرد خوانده‏اند بر عنصر امامت اهل بیت علیهم‏السلام تکیه کرده‏اند. [۳] .
۲. در کلام حجاج بن مسروق موذن امام حسین علیه‏السلام نیز جریان امامت مطرح شده و آمده است:
اقدم حسیناً هادیاً مهدیا
فالیوم نلقی جدک النبیا
ثم اباک ذالندی علیا
ذاک الذی نعرفه وصیا [۴] .
۳. نافع بن هلال نیز بر مسئله ولایت تکیه نموده و گفته است:
انا الغلام الیمینی البجلی
دینی علی دین حسین بن علی‏
ان اقتل الیوم فهذا أملی
فذاک رأیی و ألاقی عملی [۵] .
۴. عباس شاکری که دارای مقام عملی و حافظ حدیث و از شیعیان خالص اهل بیت بوده است، روز عاشورا به حضور امام حسین رسید و در دفاع از امام بر هر دو عنصر امامت و محبت تکیه نموده به حضرت عرض کرد: به خدا سوگند در روی زمین هیچ چیزی و هیچ کس محبوب‏تر و عزیزتر از شما نزد من نیست و اگر از جان خود چیزی عزیزتر می‏داشتم باز هم آن را در راه دفاع از شما دریغ نمی‏کردم، بعد در ادامه به حضرت عرض کرد: گواه باش که من بر دین شما و دین پدرت استوارم [۶] (یعنی شیعه شما هستم).
۵. سعید بن عبدالله که از بزرگان شیعه در کوفه بود در شب عاشورا با اظهار عشق و محبت خود به امام حسین علیه‏السلام عرض کرد: به خدا سوگند، اگر کشته شوم، بعد زنده
گردیده و زنده در آتش بسوزم و این کار هفتاد بار تکرار شود باز هم از شما جدا نخواهم شد تا با مرگ در کنار شما به لقای حق برسم. [۷] .
۶. هم‏چنین عبدالرحمن بن عبدالله با طرح جریان ولایت اهل بیت وارد میدان رزم شد و گفت:
انا ابن عبدالله من آل یزن
دینی علی دین حسین و حسن [۸] .
آن‏چه آورده شد، شعاع بسیار اندک از تجلی بصیرت یاران امام حسین علیه‏السلام در محور معرفت اعتقادی است، یعنی آنان با این کلمات خود خواسته‏اند، انگیزه همراهی خود با امام حسین را اعتقاد به امامت آن حضرت اعلام کنند.
[۱] میرزا ابوالحسن شعرانی، دمع السجوم، ص ۳۴۴ و ۳۵۷.
[۲] عبدالرزاق مقرم، مقتل الحسین، ص ۲۶۹: به خدا سوگند اگر دست راست من را قطع کنید، باز هم من از دین خود حمایت نموده و از امام که فرزند پیامبر و طاهر و امین است دفاع می‏کنم.
[۳] میرزا ابوالحسن شعرانی، همان، ص ۳۲۵.
[۴] شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، ج ۱، ص ۳۷۰: [در این راه] پا پیش می‏گذارم ای حسین، زیرا خود هدایت یافته و هادی دیگران هستی، امروز اول جد تو آن گاه پدر جوان مرد تو علی که ما او را به عنوان وصی پیامبر می‏شناسیم ملاقات خواهیم کرد.
[۵] همان، ص ۳۶۴: من جوانی از یمن و از طایفه بجلی هستم، و بر دین و مذهب حسین فرزند علی می‏باشم، اگر امروز کشته شوم آن نظر و آرزوی ماست و با عمل خود محشور خواهم شد.
[۶] محمد بن طاهر سماوی، ابصار العین فی انصار الحسین، ص ۷۶.
[۷] محمد بن طاهر سماوی، همان، ص ۱۲۶.
[۸] دمع السجوم، ص ۳۰۴: من فرزند عبدالله از«آل یزن»هستم، و پیرو شیعه حسین و حسن می‏باشم.

اصفهان - بلوار كشاورز - خيابان سهروردي

تلفن : 03117777282

تلفكس : 03117764600