کيفيت احرام

آن دسته از زائرانى كه قبل از اعمال حج براى زيارت قبر پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) و ائمه بقيع(عليهم السلام) به مدينه مى روند، آنگاه كه روانه مكّه مى شوند، بايد در«مسجد شجره» كه در چند كيلومترى مدينه و بر سر راه مكّه واقع شده است، مُحرم شده و براى انجام بقيّه اعمال به سوى مكّه حركت كنند و آنان كه از جدّه عازم مكّه مى شوند بايد به «جُحفه» بروند و در آنجا محرم شوند.

ميقات (مسجد شجره)		ميقات (مسجد جحفه)

كيفيّت احرام

* مردان، بايد تمام لباسهاى دوخته ـ حتى لباسهاى زير و كوچك ـ را از تن درآورند و دو تكّه لباس غير دوخته بر تن كنند كه يكى را مانند لنگ بر كمر مى بندند و ديگرى را بر شانه مى اندازند

احرام مردان		احرام مردان

و با نيّت احرامِ عُمره تَمَتُّع بگويند:

«لَبَّيْكَ اللّهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ»

و احتياط مستحب است پس از آن بگويند:

«اِنَّ الْحَمدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلكَ لاشريكَ لَكَ لَبَّيْكَ».

* بانوان، مى توانند لباس دوخته بپوشند و بيرون آوردن آنها و پوشيدن دو تكه پارچه غير دوخته بر آنان واجب نيست.

احرام بانوان		احرام بانوان

پس، بانوان هم نيّت كرده و لبيك ها را مى گويند.

نيّت احرام، آن است كه هنگام پوشيدن لباس و گفتن لبيك بنا داشته باشد كه براى «عمره تمتّع» محرم شود، و اين عمل و اعمال بعدى را براى اطاعت دستور خداوند انجام دهد لكن بايد قصد انجام چيزي كه احرام را باطل مي كند نداشته باشد ، و لازم نيست به زبان بگويد، گرچه گفتن آن هم، مانع ندارد .

چند مسأله:

1 ـ لباس احرام بايد پاك و مباح باشد .

2 ـ بانوان در حال احرام، بنابر احتياط نبايد لباس حرير بپوشند.

3 ـ اگر بدن يا لباس مُحرم نجس شود، بنابر احتياط واجب بايد بدن را تطهير و لباس را تعويض يا تطهير كند.

بيتوته در مِنا

يكى ديگر از واجبات حج، بيتوته (ماندن در شب) در مِناست.

1 ـ تمام حجاج، چه آنها كه براى اعمال بعد از منا به مكّه رفته اند و چه آنها كه به مكه نرفته اند و در مِنا مانده اند، بايد شب يازدهم ذى حجه و شب دوازدهم را از غروب آفتاب تا نيمه شب، با قصد قربت در منا باشند، بنابر اين آنها كه به مكّه رفته اند بايد قبل از غروب به منا برگردند.

2 ـ بر اين افراد ماندن در منا واجب نيست:

* بيماران و پرستاران آنها و ديگر كسانى كه ماندن در آنجا برايشان مشقّت داشته باشد.

* كسانى كه در مكّه تمام شب از اوّل آن تا صبح به عبادت خدا مشغول باشند و كار ديگرى بجز كارهاى ضرورى نكنند.

* كسانى كه ترس آن دارند اگر در منا بمانند اموالى از آنها در مكّه از بين برود.

3 ـ كسى كه بيتوته در منا را ترك كند، بايد براى هر شب يك گوسفند قربانى كند، امّا بر كسى كه تمام شب را در مكّه به عبادت مشغول بوده، كفّاره واجب نيست.

سرزمين منا		سرزمين منا

نماز طواف نساء

پس از انجام طواف نساء ، بايد دو ركعت نماز، به نيّت نماز طواف نساء بخواند.

كيفيت نماز طواف نساء :

1 - به همان نحو است كه در نماز طواف عمره تمتع گذشت بدون هيچ تفاوت مگر در نيّت كه در اينجا بايد به نيّت نماز طواف نساء بجا آورد .

2 - مانند نماز صبح است، ولى حمد و سوره را مى تواند بلند يا آهسته بخواند.

وقت نماز طواف نساء :

بعد از طواف نساء است .

مكان نماز طواف نساء :

كافي است در هر نقطه اي كه عرفاً بگويند پشت مقام است گرچه از مقام دور باشد نماز را بخواند بلكه در اين صورت بعيد نيست كه نماز در هر جاي مسجد الحرام صحيح باشد .

1 - پس از انجام نماز طواف نساء زن بر مرد و مرد بر زن كه به واسطه احرام ، حرام شده بود ،حلال مى شود .

2 ـ بر تمام افراد بالغ و عاقل واجب است كه نمازها را به طور صحيح ياد بگيرند تا تكليف الهى را درست انجام دهند; بخصوص كسى كه قصد عمره يا حج دارد بايد نماز خود را تصحيح كند، تا تمامى نمازها كه از جمله آنها نماز طواف است، به طور صحيح انجام شود.

3 ـ بنابراحتياط واجب بايد پس ازطواف،نماز طواف را زود بجا آورد به طورى كه مردم نگويند بين آنها فاصله شده است.

4 ـ جايز است نماز طواف مستحب را هر جاى مسجدالحرام كه بخواهد بجا آورد.

پشت مقام ابراهيم ( محل نماز طواف نساء)

سعى بين صفا و مروه

پس از انجام نماز طواف حج ، بايد هفت مرتبه فاصله بين «صفا» و «مَروه» را كه امروزه به صورت سالنى ساخته شده و كنار مسجدالحرام قرار دارد بپيمايد.

كيفيت سعى :

1 - به همان نحو است كه در سعى عمره تمتع گذشت بدون هيچ تفاوت مگر در نيّت كه در اينجا بايد به نيّت سعى حج بجا آورد .

2 ـ سعى، بايد از «صفا» آغاز و به «مروه» ختم شود.

3 ـ پيمودن فاصله «صفا» تا «مروه» يك مرتبه و برگشتن از «مروه» به «صفا» مرتبه دوّم به حساب مى آيد; بنابراين هفت شَوْطِ (1) سعى بر «مروه» ختم مى شود.

4 ـ نشستن و استراحت كردن و رفع خستگى بر صفا و مروه و در بين آنها جايز است و اگر در بين سعى باشد، بايد از همانجا كه سعى را قطع كرده است، ادامه دهد.

5 ـ سعى بين صفا و مروه لازم نيست با وضو و طهارت انجام شود، گرچه احتياط مستحب است.

6 ـ سعى در طبقه دوّم، چون بالاتر از دو كوه مى باشد اشكال دارد.

سعي بين صفا و مروه		سعي بين صفا و مروه

---

(1) - شوط: درلغت به معناى نهايت دويدن تاهدف و در اينجا به معنى يك بار دور زدن اطراف كعبه و يك بار پيمودن فاصله صفا تا مروه، يا مروه تا صفا مى باشد.

طواف نساء

پس از انجام سعى بايد هفت مرتبه به نيّت طواف نساء دور خانه كعبه كه در مسجدالحرام است بگردد.

كيفيت طواف نساء :

1 - به همان نحو است كه در طواف عمره تمتع گذشت بدون هيچ تفاوت مگر در نيّت كه در اينجا بايد به نيّت طواف نساء بجا آورد .

2 - طواف نساء و نماز آن اختصاص به مردان ندارد ، بلكه بر تمام كسانى كه حج (1) به جا مى آورند واجب است .

3 - پس از سعى لازم نيست فوراً طواف نساء را بجا آورد و تأخير انداختن آن حتى تا چند روز بعد هم اشكال ندارد .

4 ـ طواف را بايد از مقابل گوشه اى از كعبه كه حَجرُالاَْسْوَد(2)در آن است آغاز كند و در همان جا به پايان ببرد.(3)

5 ـ خانه كعبه، در حال طواف بايد در طرف چپ طواف كننده باشد، بنابراين اگر در حال حركت رو به كعبه باشد، يا عقب عقب برود صحيح نيست.

6 ـ انسان بايد همانطورى كه همه مسلمانان طواف مى كنند ـ بدون دقّتهاى اهل وسوسه ـ طواف را از مقابل حجرالاسود شروع كند و ادامه دهد و ايستادن مقابل حجرالاسود در هر دور لازم نيست.

7 ـ طواف كننده بايد به دور «حِجْرِ اسماعيل» (4) هم بگردد، يعنى در هنگام طواف، داخل «حِجر» نرود.

8 - براى مطاف حدى وجود ندارد و تا هر جاى مسجد الحرام كه طواف در آن طواف كعبه صدق كند ، طواف مجزى است ، بلى مستحب است كه اگر اضطرار و ازدحام نباشد فى ما بين كعبه و مقام ابراهيم انجام دهد .

9 ـ اگر انسان بر اثر بيمارى يا پيرى يا زيادى جمعيّت نتواند در اين محدوده طواف كند، طواف در خارج اين حدّ اشكال ندارد.

10 ـ طواف كننده بايد با طهارت طواف كند يعنى با وضو باشد و غسلى برعهده او نباشد و نيز بدن و لباس وى پاك باشد، همانگونه كه نماز مى خواند.

مسجد الحرام

---

(1) - عمره مفرده كه جداى از حج است نيز طواف نساء دارد .
(2) - سنگى است بيضى شكل و سياه رنگ، كه در گوشه شرقى ديوار كعبه، با ارتفاع 5/1 متر از سطح مسجد نصب شده است.
(3) - هم اكنون از مقابل حجرالاسود تا آخر صحن مسجدالحرام خط سياهى كشيده شده است كه افراد مى توانند هنگام رسيدن به همان خط، طواف را آغاز و به همانجا ختم كنند.
(4) - حجر اسماعيل: فضايى است بين كعبه و ديوارى نيم دايره به عرض حدود 10 متر كه از زاويه شمالى تا زاويه غربى كعبه امتداد دارد. هرگاه باران بر بام كعبه ببارد، از ناودان رحمت در اين فضا مى ريزد، اينجا مدفن حضرت اسماعيل (عليه السلام) و مادرش هاجر و پيامبران بسيارى مى باشد.

نماز طواف حج

پس از انجام طواف حج ، بايد دو ركعت نماز، به نيّت نماز طواف حج بخواند.

كيفيت نماز طواف حج:

1 - به همان نحو است كه در نماز طواف عمره تمتع گذشت بدون هيچ تفاوت مگر در نيّت كه در اينجا بايد به نيّت نماز طواف حج بجا آورد .

2 - مانند نماز صبح است، ولى حمد و سوره را مى تواند بلند يا آهسته بخواند.

وقت نماز طواف حج:

بعد از طواف و قبل از سعى است.

مكان نماز طواف حج:

كافي است در هر نقطه اي كه عرفاً بگويند پشت مقام است گرچه از مقام دور باشد نماز را بخواند بلكه در اين صورت بعيد نيست كه نماز در هر جاي مسجد الحرام صحيح باشد .

پشت مقام ابراهيم ( محل نماز طواف )

چند مسأله

1 ـ بر تمام افراد بالغ و عاقل واجب است كه نمازها را به طور صحيح ياد بگيرند تا تكليف الهى را درست انجام دهند; بخصوص كسى كه قصد عمره يا حج دارد بايد نماز خود را تصحيح كند، تا تمامى نمازها كه از جمله آنها نماز طواف است، به طور صحيح انجام شود.

2 ـ بنابراحتياط واجب بايد پس ازطواف،نماز طواف را زود بجا آورد به طورى كه مردم نگويند بين آنها فاصله شده است.

3 ـ جايز است نماز طواف مستحب را هر جاى مسجدالحرام كه بخواهد بجا آورد.

حلق يا تقصير

1 ـ پس از قربانى، حاجى بايد حلق كند، يعنى موهاى سر خود را بتراشد، يا تقصير كند، يعنى مقدارى از مو و ناخن خود را بچيند.

تقصير		تقصير

2 ـ با انجام اين عمل تمام محرّمات احرام بر او حلال مى شود، بجز حرام بودن زن و مرد بر يكديگر و استفاده از بوى خوش، كه آنها هم با انجام بقيّه اعمال حلال خواهد شد و در برخى موارد صيد نيز حرام است. بنابر اين، پس از تراشيدن سر يا تقصير مى تواند لباس احرام را بيرون آورده و لباس معمولى خود را بپوشد.

3 ـ مرداني كه سال اوّل حج آنهاست، بنا بر احتياط واجب بايد سر بتراشند و تقصير كفايت نمى كند، ولى افرادى كه بار اوّل آنها نيست مى توانند تقصير كنند يا سر بتراشند.

حلق (تراشيدن سر)		حلق (تراشيدن سر)

4 ـ بانوان بايد تقصير كنند.

5 ـ محل حلق يا تقصير مِنا است.

6 ـ زمان حلق يا تقصير، تا روز سيزدهم ذى حجه است، گرچه احتياط واجب آن است كه روز عيد انجام شود.

7 ـ اگر حاجى براى قربانى به كسى وكالت دهد، تا وكيل او قربانى نكرده، نمى تواند حلق يا تقصير كند، بنابر اين كسانى كه خود به قربانگاه نمى روند، بايد صبر كنند تا به آنها اطلاع داده شود كه قربانى انجام شده و پس از اطمينان به ذبح شدن حيوان حلق يا تقصير كنند.

8 ـ كسى كه خودش حلق يا تقصير نكرده، نمى تواند موى شخص ديگرى را بچيند يا بتراشد.

طـواف حج

پس از انجام اعمال مِنا در روز عيد قربان، حاجى بايد بار ديگر براى انجام پنج عمل از اعمال حج به مكّه برگردد، گرچه وقت اين اعمال تا پايان ماه ذى حجه است و مى تواند در مِنا بماند براى بقيه اعمالى كه در مِنا شبهاى يازدهم و دوازدهم و روزهاى يازدهم و دوازدهم انجام مى شود و بعداز ظهر روز دوازدهم از منا خارج شود و براى بقيّه اعمال به مكّه بيايد.

امّا پنج عملى كه در مكّه بايد انجام شود، عبارت است از:

1 ـ طواف حج (هفتمين عمل حج)

طواف حج		طواف حج

2 ـ نماز طواف حج (هشتمين عمل حج)

3 ـ سعى بين صفا و مروه (نهمين عمل حج)

4 ـ طواف نساء (دهمين عمل حج) (1)

5 ـ نماز طواف نساء (يازدهمين عمل حج)

احكام طواف

1 - كيفيت طواف حج به همان نحو است كه در طواف عمره تمتع گذشت بدون هيچ تفاوت مگر در نيّت كه در اينجا بايد به نيّت طواف حج بجا آورد .

2 ـ طواف را بايد از مقابل گوشه اى از كعبه كه حَجرُالاَْسْوَد(2)در آن است آغاز كند و در همان جا به پايان ببرد.(3)

3 ـ خانه كعبه، در حال طواف بايد در طرف چپ طواف كننده باشد، بنابراين اگر در حال حركت رو به كعبه باشد، يا عقب عقب برود صحيح نيست.

4 ـ انسان بايد همانطورى كه همه مسلمانان طواف مى كنند ـ بدون دقّتهاى اهل وسوسه ـ طواف را از مقابل حجرالاسود شروع كند و ادامه دهد و ايستادن مقابل حجرالاسود در هر دور لازم نيست.

5 ـ طواف كننده بايد به دور «حِجْرِ اسماعيل» (4) هم بگردد، يعنى در هنگام طواف، داخل «حِجر» نرود.

6 - براى مطاف حدى وجود ندارد و تا هر جاى مسجد الحرام كه طواف در آن طواف كعبه صدق كند ، طواف مجزى است ، بلى مستحب است كه اگر اضطرار و ازدحام نباشد فى ما بين كعبه و مقام ابراهيم انجام دهد .

7 ـ اگر انسان بر اثر بيمارى يا پيرى يا زيادى جمعيّت نتواند در اين محدوده طواف كند، طواف در خارج اين حدّ اشكال ندارد.

8 ـ طواف كننده بايد با طهارت طواف كند يعنى با وضو باشد و غسلى برعهده او نباشد و نيز بدن و لباس وى پاك باشد، همانگونه كه نماز مى خواند.

---

(1) - نساء به معنى زنان است، و طواف نساء يكى از اعمال عمره مفرده و حج است و به سبب آن زن بر مرد و مرد بر زن كه به سبب احرام، حرام شده بود حلال مى شود. (2) - سنگى است بيضى شكل و سياه رنگ، كه در گوشه شرقى ديوار كعبه، با ارتفاع 5/1 متر از سطح مسجد نصب شده است.
(3) - هم اكنون از مقابل حجرالاسود تا آخر صحن مسجدالحرام خط سياهى كشيده شده است كه افراد مى توانند هنگام رسيدن به همان خط، طواف را آغاز و به همانجا ختم كنند.
(4) - حجر اسماعيل: فضايى است بين كعبه و ديوارى نيم دايره به عرض حدود 10 متر كه از زاويه شمالى تا زاويه غربى كعبه امتداد دارد. هرگاه باران بر بام كعبه ببارد، از ناودان رحمت در اين فضا مى ريزد، اينجا مدفن حضرت اسماعيل (عليه السلام) و مادرش هاجر و پيامبران بسيارى مى باشد.

قربانى

1 ـ پس از سنگ زدن به جمره عَقبه، حجاج براى انجام يكى ديگر از واجبات حج، به قربانگاه رفته، و يك شتر، يا گاو، يا گوسفند قربانى مى كنند.

2 ـ ذبح يك حيوان براى چند نفر حاجى كفايت نمى كند و يك حيوان كمتر چيزى است كه به عنوان يكى از اعمال حج بايد ذبح كرد، امّا هر چه بيشتر ذبح كنند افضل است.

قرباني		قرباني

3 ـ حيوان قربانى شرايطى دارد كه به تفصيل در كتاب احكام و مناسك حج آمده است، افرادى كه براى انتخاب قربانى به قربانگاه مى روند لازم است آن شرايط را بدانند، در اين نوشته به طور مختصر به آنها اشاره مى كنيم:

* سالم باشد (مريض نباشد).

* معيوب و ناقص العضو نباشد.

* كورى يا لنگى واضح نداشته باشد.

* دُم بريده نباشد.

* گوش بريده و شاخ شكسته نباشد.

* لاغر نباشد.

* اخته نشده باشد; (بيضه هايش را بيرون نياورده باشند).

* سن آن كامل باشد; اگر ميش است يك سال آن و اگر بز است دو سال آن كامل شده باشد. (تفصيل اين شرايط در كتب مفصل فقهى و مناسك مراجع تقليد آمده است).

گوسفند قرباني

4 ـ اگر حاجى پس از ذبح شك كند و حتى اگر احتمال دهد كه حيوان ناقص بوده يا ساير شرايط را نداشته اعتنا نكند.

5 ـ كسى كه حلق يا تقصير نكرده و حتى براى خود حيوانى را ذبح نكرده مى تواند براى ديگرى ذبح كند.

رَمى جمره عَقَبَه

نقشه سرزمين منا

1 ـ پس از طلوع آفتاب روز دهم ذى حجه (عيد قربان) حجاج براى انجام بقيه اعمال حج از مشعر الحرام بيرون آمده و روانه مِنا(1) مى شوند.

سرزمين منا		سرزمين منا

و اولين عمل از اعمال منا را که رَمى(2) جمره عقبه است بايد انجام دهند .

2 ـ در آخر مِنا سه ستون سنگى وجود دارد كه اوّلين ستون، «جمره اُولى» و دومين آنها «جمره وُسطى» و سوّمى را «جمره عُقبى يا عَقَبه» مى نامند، اوّلين كار واجب در روز عيد قربان زدن هفت عدد ريگ به جمره عقبه است.

3 ـ هفت سنگ بايد به ستون بخورد، ولى لازم نيست پشت سر هم باشد، پس اگر دو عدد به ستون بخورد و سوّمى نخورد و چهارمى بخورد، تنها سه عددى كه به ستون خورده به حساب مى آيد. و اگر شك كند هفت عدد خورده يا نه، بايد به قدرى بزند تا يقين كند هفت عدد به جمره خورده است.

رمي جمره		رمي جمره

4 ـ سنگ ريزه ها بايد اينگونه باشد:

الف - زياد بزرگ يا ريز نباشد، بلكه به اندازه اى باشد كه به آن ريگ بگويند.

ب - از منطقه حرم باشد، مثلا مشعرالحرام، منى يا شهر مكه.

ج - قبلا براى رمى از آن استفاده نشده باشد.

د - مباح باشد، (غصبى نباشد).

اندازه سنگ ريزه

5 ـ بانوان،(3) كودكان، بيماران و پيرمردان مى توانند، شب عيدقربان پس از نصف شب و قبل از اذان از مشعر الحرام خارج شوند و اگر نمى توانند رمى جمره را در روز انجام دهند، مى توانند همان شب رمى جمره عقبه را انجام دهند.

---

(1) - مِنا: سرزمينى است واقع بين دو رشته كوه، نزديك مشعر الحرام.
(2) - رمى: تيرانداختن، سنگ انداختن.
(3) - اين حكم براى بانوان، مخصوص رمى روز عيد قربان است. ولى در روزهاى 11 و 12 تنها در صورتى كه از رمى در روز ناتوان باشند، مى توانند شب انجام دهند.